آپی‌موندیا خواستار تعلیق جهانی مهندسی ژنتیک گونه‌های وحشی شد

اتاق خبر تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس: فدراسیون بین‌المللی انجمن‌های زنبورداری (آپی‌موندیا) در آستانه گشایش کنگره آپی‌موندیا 2025 در دانمارک با ابراز نگرانی از پیامدهای زیست‌محیطی و اجتماعی، از تصویب قطعنامه ۱۳۳ در کنگره جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) حمایت و بر اجرای یک موراتوریوم جهانی بر مهندسی ژنتیک گونه‌های وحشی در زیست‌بوم‌های طبیعی تأکید کرد.

این تصمیم در شرایطی مطرح شده است که مهندسی ژنتیک در سال‌های اخیر به‌عنوان ابزاری قدرتمند برای کنترل ناقلان بیماری‌ها یا حذف گونه‌های مهاجم مورد استفاده قرار گرفته، اما به گفته منتقدان می‌تواند با پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی همچون گسترش خارج از کنترل، اختلال در اکوسیستم‌ها، کاهش تنوع زیستی و انتقال ژن به گونه‌های غیرهدف همراه شود.

آپی‌موندیا هشدار داده است که زنبورداری، که هم‌اکنون با تهدیدهایی همچون بیماری‌ها، گونه‌های مهاجم، آلودگی، سموم کشاورزی، تغییرات اقلیمی و کاهش منابع غذایی مواجه است، نباید قربانی آزمایش‌های پرخطر ژنتیکی شود. این نهاد تأکید کرده است که محصولات کندو از جمله عسل، گرده، بره‌موم و موم باید خالص و طبیعی باقی بمانند، چراکه مصرف‌کنندگان آن‌ها را به‌عنوان مواد غذایی، دارویی و آرایشی سالم انتخاب می‌کنند.

در متن قطعنامه، بر اصل احتیاط (همان‌گونه که در پروتکل کارتاهنا آمده است)، ارزیابی جامع ریسک‌های بوم‌شناختی، مشارکت جوامع بومی و محلی، و هماهنگی بین‌المللی به‌عنوان پیش‌شرط هرگونه تصمیم‌گیری تأکید شده است.

قطعنامه ۱۳۳ همچنین یادآور می‌شود که زیست‌شناسی مصنوعی و فناوری‌های نوین مرتبط با مهندسی ژنتیک - از جمله "ژن‌درایو" و حتی همگرایی با هوش مصنوعی برای طراحی میکروارگانیسم‌ها و ویروس‌ها - می‌توانند مخاطرات تازه‌ای برای اکوسیستم‌های طبیعی ایجاد کنند. از این رو، تا زمان بررسی کامل ابعاد حقوقی، اخلاقی و زیست‌محیطی این فناوری‌ها، هرگونه رهاسازی گونه‌های تراریخته وحشی باید متوقف شود.

بر پایه این قطعنامه، کنگره جهانی IUCN در ابوظبی خواستار آن شده است که:
۱. هرگونه رهاسازی ارگانیسم‌های وحشی مهندسی‌شده یا ایجاد عناصر ژنتیکی نوین در زیست‌بوم‌های طبیعی متوقف شود؛
۲. گروه تخصصی اخلاق IUCN جنبه‌های حقوقی و اخلاقی این فناوری را بررسی و گزارش دهد؛
۳. و محتوای مربوط به این قطعنامه در ارتباطات عمومی IUCN گنجانده شود.

به گفته آپیموندیا، آینده تنوع زیستی و سلامت اکوسیستم‌ها در گرو تصمیم‌های امروز جامعه جهانی است؛ تصمیم‌هایی که باید بر اساس احتیاط و منافع بلندمدت انسان و طبیعت اتخاذ شوند.

 مصادیق احتمالی و موجود

به گزارش گروه تحقیق اخبار «کشاورزپلاس» به صورت مصداقی و نمونه مواردی که زنبورداران را نگران ایده‌های دستکاری ژنتیکی تهدید کننده هستند بررسی کردند که مواردی مانند مصادیق زیر مخابره شد:

1. زنبورهای مهندسی‌شده ژنتیکی برای مقاومت به بیماری‌ها یا آفات

   ایده‌هایی وجود دارد که با دستکاری ژنتیکی، زنبورعسل نسبت به کنه واروا یا ویروس‌های کشنده مقاوم شود.   
   خطر: این کار می‌تواند به انتقال ژن‌های مصنوعی به جمعیت‌های وحشی زنبورعسل یا سایر گونه‌های بومی زنبورها منجر شود و تعادل اکولوژیک را به هم بزند.

2. مهندسی ژنتیکی آفات زنبورعسل (مانند واروا یا شاپرک مومی)

   برخی پروژه‌ها به دنبال "ژن‌درایو" برای نابودی آفات زنبورعسل هستند.
   خطر: نابودی کامل یک گونه یا گسترش کنترل‌ناپذیر دستکاری‌های ژنتیکی می‌تواند پیامدهای غیرقابل پیش‌بینی بر کل شبکه گرده‌افشانی داشته باشد.

3. گیاهان مهندسی‌شده ژنتیکی در زیستگاه زنبورها

   استفاده از گیاهان تراریخته (مثلاً کلزا یا آفتابگردان تغییر یافته) می‌تواند ترکیب شهد و گرده را تغییر دهد.
   پیامد: ورود ترکیبات ژنتیکی یا متابولیت‌های ناشناخته به عسل و دیگر محصولات کندو، که خلوص و اعتماد مصرف‌کنندگان به محصولات زنبورداری را تهدید می‌کند.

4. مهندسی ژنتیکی میکروب‌ها یا ویروس‌ها در اکوسیستم‌ها

   زنبورها ارتباط نزدیکی با میکروبیوم محیطی دارند (باکتری‌های خاک، گیاه و حتی روده زنبور). مهندسی ژنتیک میکروب‌های وحشی می‌تواند این تعادل را به هم بزند.
   پیامد: تغییر در سلامت کلنی‌ها یا افزایش حساسیت به بیماری‌ها.

5. تداخل با گرده‌افشانی طبیعی

   اگر گونه‌های گرده‌افشان وحشی (مثل زنبورهای بامبلی یا گونه‌های بومی) مهندسی ژنتیک شوند، تعامل آن‌ها با زنبورعسل دچار تغییر می‌شود.
   خطر: رقابت ناعادلانه، انتقال ژن و تهدید تنوع زیستی گرده‌افشان‌ها.

در عمل، زنبورداران نگران‌اند که مهندسی ژنتیک:

ترکیب طبیعی محصولات کندو (عسل، گرده، بره‌موم) را تغییر دهد،

به کاهش تنوع زیستی زنبورهای وحشی و گیاهان وابسته منجر شود،

و نهایتاً اعتماد مصرف‌کنندگان به "طبیعی بودن" محصولات زنبورداری را از بین ببرد.