گزارش تحلیلی پنل «ساختار حرفه ای در ارتباط با مشاغل حوزه صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان» در بیست‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی دام، طیور و صنایع وابسته
ضرورت استقرار نظام صلاحیت حرفه‌ای در صنعت خوراک دام؛ از جزیره‌گرایی آموزشی تا خلق سرمایه انسانی
در پنل تخصصی برگزارشده در نمایشگاه تهران، بر ایجاد «مجتمع آموزشی تخصصی خوراک دام، طیور و آبزیان» تأکید شد؛ گامی برای پیوند آموزش‌های مهارتی با صنعت واقعی و ارتقای بهره‌وری نیروی انسانی.
تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس: در پنل تخصصی برگزارشده در بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی دام، طیور و صنایع وابسته در تهران، با عنوان «ساختار حرفه ای در ارتباط با مشاغل حوزه صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان» بر ایجاد «مجتمع آموزشی تخصصی خوراک دام، طیور و آبزیان» تأکید شد؛ گامی برای پیوند آموزش‌های مهارتی با صنعت واقعی و ارتقای بهره‌وری نیروی انسانی. در این پنل که «سید جمیل احمدی»، معاون آموزش سازمان فنی و حرفه ای کشور به عنوان مدیر پنل آن را اداره می کرد، «پاشا زانوسی» از سازمان تحقیات، آموزش و ترویج جهادکشاورزی؛ «پریسا علمیردانی» از سازمان فنی و حرفه ای و «سید محسن جلالی» از سازمان فنی و حرفه ای کشور در آن به عنوان پنلیست حضور داشتند.
آموزش، حلقه مفقوده توسعه در صنایع خوراک دام
در حالی‌که زیرساخت‌های فنی و سرمایه‌ای در بسیاری از پروژه‌های صنعتی، کشاورزی و خدماتی کشور مورد توجه قرار می‌گیرد، مهم‌ترین مؤلفه توسعه یعنی نیروی انسانی ماهر و آموزش‌دیده، همچنان در حاشیه قرار دارد. در صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان نیز این ضعف به شکل مزمن دیده می‌شود؛ صنعتی که پایه سلامت غذایی کشور است، اما نظام آموزشی و مهارتی آن متناسب با تحولات جهانی رشد نکرده است.
تحلیل‌های ارائه‌شده در نشست تخصصی یادشده، بر این نکته تأکید داشت که بدون اصلاح نگاه به مقوله «سرمایه انسانی»، هیچ‌یک از سیاست‌های توسعه‌ای در این بخش به نتیجه نمی‌رسد. تمایز میان «منابع انسانی» و «سرمایه انسانی» در اینجا کلیدی است؛ چراکه منابع انسانی زمانی به سرمایه تبدیل می‌شوند که آموزش‌های هدفمند، مهارت‌محور و به‌روز دریافت کنند و توانایی خلق ارزش مادی و فکری داشته باشند.
نظام صلاحیت حرفه‌ای؛ چارچوبی برای پیوند آموزش و بازار کار
یکی از محورهای اصلی بحث، تشریح مفهوم و کارکرد نظام صلاحیت حرفه‌ای بود؛ نظامی که بر پایه استانداردسازی مهارت‌ها، آموزش‌ها و مسیر پیشرفت شغلی افراد شکل می‌گیرد. بر اساس قانون «نظام جامع آموزش و تربیت فنی، حرفه‌ای و مهارتی» مصوب سال ۱۳۹۶، برای هر شغل، سطوح مشخصی از صلاحیت تعریف شده که از کارگر ساده تا دکترای حرفه‌ای را شامل می‌شود. این قانون، مسیری روشن برای رشد حرفه‌ای افراد فراهم می‌کند و مانع از پراکندگی و جزیره‌ای‌عمل‌کردن نهادهای آموزشی و اجرایی می‌شود.
تا پیش از این، نهادهایی چون وزارت جهاد کشاورزی، سازمان فنی‌وحرفه‌ای و انجمن‌های صنفی هر یک جداگانه و بدون هماهنگی، در حوزه آموزش‌های مهارتی فعالیت می‌کردند. نتیجه این گسست، فقدان نظام منسجم در تربیت نیروهای متخصص برای صنایع خوراک دام و سایر بخش‌های کشاورزی بود.
نظام صلاحیت حرفه‌ای، با تکیه بر استانداردهای بین‌المللی مهارت و شایستگی شغلی (ازجمله چارچوب‌های مورد تأیید سازمان جهانی کار)، می‌تواند این خلأ را پر کند و میان آموزش، بازار کار و نظام طبقه‌بندی مشاغل پیوند برقرار سازد. در این چارچوب، 3 نوع استاندارد تعریف می‌شود:
۱. استاندارد شایستگی فنی (مهارت‌های تخصصی مرتبط با هر شغل)
۲. استاندارد شایستگی‌های غیر فنی یا مهارت‌های نرم (مسئولیت‌پذیری، ارتباط مؤثر، اخلاق حرفه‌ای و...)
۳. استاندارد شایستگی دیجیتال (توانمندی‌های فناورانه در محیط‌های کاری مدرن).
آینده شغل و مهارت در جهان؛ زنگ هشداری برای ایران
در بخشی از نشست، به یافته‌های مجمع جهانی اقتصاد اشاره شد که چشم‌انداز آینده مشاغل در جهان را ترسیم می‌کند. طبق آخرین گزارش این نهاد، تا سال ۲۰۳۰ میلادی حدود ۹۲ میلیون شغل در سطح جهانی حذف و در مقابل، ۱۷۰ میلیون شغل جدید ایجاد خواهد شد. این تحولات ناشی از رشد فناوری‌های نوین، اقتصاد دیجیتال و اقتصاد سبز است.
در چنین شرایطی، کشورهایی که نظام آموزش مهارتی خود را به‌روز نکنند، در تأمین نیروی کار موردنیاز اقتصاد آینده دچار بحران خواهند شد. بر اساس همان گزارش، تا 5 سال آینده، ۶۰ درصد از نیروی کار فعلی جهان باید آموزش مجدد ببینند تا بتوانند با نیازهای جدید بازار کار همگام شوند.
این داده‌ها نشان می‌دهد که ایران نیز باید به‌سرعت به سمت طراحی برنامه‌های آموزش مهارتی سازگار با فناوری‌های نو و الزامات زیست‌بوم دیجیتال و پایدار حرکت کند. صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان نیز از این قاعده مستثنی نیستند؛ چراکه تغییرات در زنجیره تأمین مواد اولیه، فناوری تولید خوراک و الزامات زیست‌محیطی، مهارت‌های جدیدی را می‌طلبد.
از فقدان هویت شغلی تا ضرورت بازتعریف مشاغل کشاورزی
یکی از دغدغه‌های مهم مطرح‌شده در این پنل، فقدان هویت شغلی در بخش کشاورزی بود؛ مسئله‌ای که حتی در فرآیندهای رسمی کشور بازتاب دارد. نبود تعریف مشخص از شغل کشاورز یا تولیدکننده خوراک دام، سبب می‌شود این گروه‌ها در نظام مالی، بانکی و بیمه‌ای کشور جایگاه شفافی نداشته باشند.
تجربه برخی کشورها نشان داده که تعریف استاندارد برای هر شغل و تعیین صلاحیت حرفه‌ای، به‌تدریج به رسمیت یافتن آن در نهادهای اقتصادی و اجتماعی منجر می‌شود. در این چارچوب، نه‌تنها هویت شغلی تقویت می‌شود، بلکه مسیر رشد و ارتقای حرفه‌ای افراد نیز روشن‌تر می‌گردد.
مشاغل کشاورزی به‌ویژه در بخش خوراک دام و طیور، پویا و در حال تغییرند؛ فناوری‌های نو، نقش‌های جدیدی می‌آفرینند و نقش‌های قدیمی را حذف یا بازتعریف می‌کنند. بنابراین، نظام صلاحیت حرفه‌ای باید پویا، قابل‌به‌روزرسانی و منطبق بر تحولات فناورانه باشد تا بتواند پاسخگوی نیازهای واقعی بازار کار باشد.
طراحی مدل بومی آموزش مهارتی در صنعت خوراک دام
یکی از مهم‌ترین خروجی‌های این نشست تخصصی، توافق اولیه برای ایجاد یک مجتمع آموزشی تخصصی در حوزه خوراک دام، طیور و آبزیان بود. این مرکز قرار است با همکاری انجمن صنایع خوراک دام، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان آموزش فنی و حرفه‌ای تأسیس شود.
مدل پیشنهادی برای این مرکز، مبتنی بر الگوهای کشورهای توسعه‌یافته مانند آلمان، ایتالیا و استرالیا است؛ جایی که نظام آموزش مهارتی به‌صورت «دوگانه» (Dual System) اداره می‌شود. در این شیوه، بخشی از آموزش‌ها در کارگاه‌های تخصصی و مؤسسات آموزشی انجام می‌گیرد (بخش نظری و پایه)، و بخش دیگر در محیط واقعی کار و کارخانه‌ها (بخش عملی و تجربی) دنبال می‌شود.
این روش، به تعبیر سخنرانان، تبدیل دانایی به توانایی است؛ یعنی آموخته‌های نظری به‌طور مستقیم در بستر واقعی تولید و صنعت به کار گرفته می‌شود و مهارت‌های کاربردی تثبیت می‌گردد. نتیجه، تربیت نیروهایی است که نه‌تنها «مدرک‌دار» بلکه «کاربلد» هستند و می‌توانند بلافاصله وارد چرخه تولید شوند.
هم‌افزایی سه‌گانه برای یک تحول ساختاری
تحقق نظام صلاحیت حرفه‌ای در صنایع خوراک دام و طیور، نیازمند همکاری 3 نهاد اصلی است:
۱. سازمان فنی و حرفه‌ای کشور به‌عنوان متولی آموزش‌های مهارتی و نماینده سازمان جهانی کار در ایران؛
۲. وزارت جهاد کشاورزی به‌عنوان نهاد تخصصی و سیاست‌گذار در بخش کشاورزی؛
۳. انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان به‌عنوان نماینده بخش خصوصی و کارفرمایان صنعت.
این 3 رکن، در صورتی می‌توانند نظام صلاحیت را به مرحله اجرا برسانند که از مرحله تدوین استانداردها تا آموزش و ارزیابی مهارت، با مدیریت واحد، تبادل داده و تعریف نقش‌های مکمل پیش بروند. پیشنهاد تشکیل «کارگروه‌های مشترک استانداردسازی و سنجش صلاحیت» در این نشست، یکی از گام‌های عملی در همین راستا بود.
از مدرک‌گرایی تا مهارت‌گرایی؛ اصلاح مسیر استخدام و جذب
یکی از نکات قابل‌توجه در مباحث مطرح‌شده، انتقاد از مدرک‌گرایی در فرآیند استخدام در ایران بود. در حالی‌که در کشورهای پیشرفته، شرکت‌های بزرگ فناوری و صنعتی، جذب نیروی کار را بر اساس مهارت و توانایی واقعی انجام می‌دهند، در ایران هنوز مدرک تحصیلی معیار اصلی است.
نظام صلاحیت حرفه‌ای می‌تواند با اعتباربخشی رسمی به مهارت‌ها، جایگزینی شایسته برای مدرک‌محوری در بازار کار فراهم آورد. در این صورت، افرادی که مهارت‌های لازم را از مسیرهای رسمی یا غیررسمی کسب کرده‌اند، می‌توانند پس از عبور از مراحل ارزیابی صلاحیت، گواهینامه حرفه‌ای دریافت کنند.
این تغییر رویکرد، نه‌تنها موجب افزایش بهره‌وری در صنعت خوراک دام می‌شود، بلکه به رفع نابرابری‌های شغلی و ارتقای جایگاه حرفه‌ای نیروی کار نیز کمک می‌کند.
سنجش، کلید اعتبار در آموزش‌های مهارتی
در نظام صلاحیت حرفه‌ای، معیار اصلی آموزش نیست، بلکه سنجش صلاحیت است. فرد ممکن است از مسیرهای گوناگون — آموزش رسمی، تجربی یا خودآموزی — مهارت کسب کرده باشد؛ اما تنها در صورتی واجد صلاحیت حرفه‌ای محسوب می‌شود که بتواند در ارزیابی‌های رسمی، توانایی خود را اثبات کند.
این رویکرد سبب می‌شود تا همه فعالان صنعت، از کارگران تولید تا مدیران فنی، مسیر رشد و ارتقای شغلی مشخصی داشته باشند و استانداردهای ارزیابی به شاخصی برای اعتبار حرفه‌ای و حتی ارتقای شغلی تبدیل شود.
نتیجه‌گیری: پیوند آموزش، صنعت و قانون برای آینده‌ای پایدار
تحلیل مباحث این پنل تخصصی نشان می‌دهد که استقرار نظام صلاحیت حرفه‌ای در صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان نه‌تنها یک اقدام آموزشی، بلکه تحولی ساختاری در مدیریت سرمایه انسانی بخش کشاورزی کشور است.
با اجرای این طرح، آموزش‌های پراکنده و غیرکاربردی جای خود را به آموزش‌های استاندارد، هدفمند و منطبق با نیاز بازار خواهند داد. از سوی دیگر، ایجاد مجتمع آموزشی تخصصی در این حوزه، می‌تواند الگوی موفقی برای سایر صنایع کشاورزی کشور باشد و حتی در سطح منطقه‌ای، جایگاه ایران را به‌عنوان پیشرو در تربیت نیروی انسانی متخصص در صنعت خوراک دام تثبیت کند.
در جهانی که مهارت، جایگزین مدرک می‌شود، چنین گام‌هایی بیش از هر زمان دیگری ضرورت دارد.
دیدگاه تان را بنویسید