صادرات 680 هزار تن گیاهان دارویی در سال جاری

ترحم بهزاد مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور در گفت‌وگو با کشاورز پلاس بیان کرد: میزان صادرات محصولات دارویی، صنعتی، مرتعی و جنگلی که در قالب قرارداد و با اخذ مجوز انجام شده است، در سال‌های 96، 97، 98, 99, 1400 و 1401 به ترتیب 1337، 1434، 1819، 523، 604 و 547 تن بوده است.

وی به تشریح تاریخچه مدیریت گیاهان دارویی در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور پرداخت و گفت: در گذشته مباحث گیاهان دارویی و طرح بهره‌برداری گیاهان دارویی، دفتری به اسم دفتر بازرگانی داشت. محصولات فرعی زیرمجموعه این دفتر بود.

مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور افزود: بعد از آن دفتر جنگل‌های خارج از شمال در سال 79 تاسیس شد که اولین مدیرکلش مرحوم شاه بیگی بود. به این ترتیب محصولات فرعی به زیر مجموعه دفتر خارج از شمال منتقل شد.

وی اضافه کرد: در دی ماه 97 با ادله 15 بندی که ما ارائه کردیم، مباحث مرتبط با گیاهان دارویی به دفتر مرتع منتقل شد. مصوبه این انتقال در زمان ریاست دکترکامران پورمقدم بر شورایعالی جنگل گرفته شد.

به گفته بهزاد، بعد از این مصوبه، گروهی تحت عنوان گیاهان دارویی در بخش مرتع بنیان‌گذاری شد. با استان‌ها برای انتقال دفتر گیاهان دارویی به زیرمجموعه اداره مرتع مکاتبه شد و طرح بهره‌برداری از گیاهان دارویی با طرح مرتعداری ادغام شد.

وی تاکید کرد: نمی‌توانستیم یک اکوسیستم را با دو طرح مجزا مدیریت کنیم و باید مدیریت واحدی در سامان عرفی مراتع اعمال می‌شد. به همین خاطر این ادغام انجام شد.

بهزاد ادامه داد: در برخی مراتع کشور هنوز طرح‌های بهره‌برداری محصولات فرعی وجود داشت. تصمیم گرفته شد تا اتمام مدت قرارداد، طرح‌های بهره‌برداری ادامه یابند زیرا قراردادهایی که در دفتر اسناد رسمی ثبت شده بود را نمی‌توانستیم فسخ کنیم. بعد از اتمام طرح بهره‌برداری محصولات فرعی، برای عرصه‌های مرتعی طرح مرتعداری تلفیقی اجرایی شد.

وی گفت: در مراتعی که فقط طرح مرتعداری داشتیم، با گزارش ناظران، طرح بهره‌برداری از محصولات فرعی هم تدوین شد و پس از تصویب در کمیته فنی، به عنوان ضمیمه به طرح مرتعداری الحاق شد.

تهیه طرح مرتعداری تلفیقی برای 2.5 میلیون هکتار از مراتع

به گفته مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع‌طبیعی و آبخیزداری کشور،‌ از سال 97 تاکنون برای بیش از دو و نیم میلیون هکتار از اراضی مرتعی کشور، طرح مرتعداری تلفیقی برای محصولاتی شامل علف گاوزبان، کتیرا، آنغوزه، باریجه، وشاء، مورد، آویشن، گل نمدار، علف مار (کاپاریس) ، اشنیان، گل نرگس و... تهیه شده است.

وی افزود: در حال حاضر هر گونه بهره‌برداری از گیاهان دارویی داخل طرح مرتعداری تلفیقی انجام می‌شود.

بهزاد یادآور شد: در راستای بهبود معیشت بهره‌برداران، اقتصادی کردن طرح مرتعداری، کاهش فشار دام بر عرصه مرتعی و تقویت پوشش گیاهی استفاده از سایر ظرفیت‌ها و پتانسیل‌های بخش مرتع هم در دستور کار قرار گرفت.

وی اضافه کرد: با هدف استفاده از سایر ظرفیت‌های بخش مرتع، راهنمای فنی طرح مرتعداری که سوم دی 1399 ابلاغ شده بود را تغییر دادیم و در آنجا 11 مورد شامل پرورش ماکیان، پرورش حیات وحش، انرژی نو، زراعت چوب، توسعه گیاهان دارویی و ... گنجاندیم.

توسعه گیاهان دارویی، 150 درصد بیش از تعهدات

مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: در بند چ ماده 38 قانون برنامه ششم توسعه، برای ما 250 هزار هکتار احیای رویشگاه مرتعی و توسعه گیاهان دارویی تکلیف شده بود که ما بدون دریافت یک ریال اعتبار اضافه، تقریبا در 363 هزار هکتار مرتع، عملیات احیا انجام دادیم.

وی اضافه کرد: این رقم بیش از 150 درصد تعهدات مصوب ما بود. در راستای تبصره هفت ماده سه قانون حفاظت و بهره‌برداری، بهره مالکانه را از مجریان اخذ کردیم و همچنین از آنها تعهد نامه گرفتیم که احیا و اصلاح مراتع انجام شود.

مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور ادامه داد: سال گذشته هم حدود 51 هزار و 340 هکتار احیای مرتع انجام دادیم و در مجموع از ابتدای برنامه ششم تا کنون، بیش از 416 هزار هکتار توسعه گیاهان دارویی در کشور انجام دادیم.

وی بیان کرد: در راستای ایجاد شفافیت و جلوگیری از فساد، سامانه فرآیند بهره‌برداری و صادرات گیاهان دارویی به اسم سامانه «سمتای گیاهان دارویی» را طراحی کردیم. این سامانه هنوز به وزارت جهاد کشاورزی متصل نشده است اما مباحث مربوط به صدور مجوزها در سطح شهرستان تا سازمان منابع‌طبیعی از طریق سامانه قابل پیگیری است.

بهزاد یادآور شد: سمتا سامانه مدیریت منابع طبیعی است که سه زیر شاخه ممیزی مرتع، طرح‌های مرتعداری و بحث گیاهان دارویی را در خود جای داده است.

کشورهای هدف صادرات گیاهان دارویی ایران

مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور گفت: احیاء و توسعه رویشگاه‌های گیاهان دارویی ضمن اشتغال‌زایی و کمک به معیشت و اقتصاد جوامع محلی، درآمدزایی و ارزآوری برای کشور خواهد داشت.

وی تاکید کرد: اصلاح روش‌های بهره‌برداری به‌منظور استفاده بهینه از پتانسیل‌های گیاهان دارویی و حفظ منابع ژنتیکی ضروری است. همچنین، توسعه رویشگاه گونه‌های مرتعی دارای ارزش ژنتیکی زیست محیطی و اقتصادی، باعث ارتقاء توان اقتصادی صاحبان عرف و بهره‌برداران ساکن در مناطق توسعه طرح‌های مرتعداری تلفیقی و جنگلداری می‌شود.

بهزاد بیان کرد: سالانه بیش از 500 هزار کیلوگرم انواع مختلف بذور گونه‌های مرتعی و گیاهان دارویی با توجه به توان اکولوژی و نیاز رویشگاه‌های مختلف تولید می‌شود. سال 1401 مساحت 51340 هکتار احیاء و توسعه گیاهان دارویی با گونه‌های آویشن، باریجه، آنغوزه، وشاء، کرفس کوهی (کلوس)، کاپاریس، گل محمدی، علف گاو زبان، ریواس و... انجام شده است.

وی کشورهای هدف صادرات گیاهان دارویی ایران را هندوستان، ژاپن، آلمان، فرانسه، افغانستان، کشورهای حاشیه خلیج فارس، اتحادیه اروپا و... اعلام کرد که به این کشورها، سقز، باریجه، ریشه شیرین بیان، آنغوزه تلخ ، آنغوزه شیرین، آویشن، میوه بنه، کنگر، علف گاوزبان ، پنیرک، وشاء، کاپاریس ، قارچ دنبلان صادر شده است.

راهکار ارزآور شدن گیاهان دارویی

مدیر کل دفتر امور مراتع سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور درباره راهکارهای ارزآورتر شدن گیاهان دارویی بیان کرد: توجه به زنجیره ارزش گیاهان دارویی و ایجاد ردیف اعتباری مستقل برای حفاظت، اصلاح و توسعه گیاهان دارویی، فرآوری گیاهان دارویی خام و کسب ارزش افزوده می‌تواند راهگشا باشد.

وی افزود: تعیین بازارهای هدف، بررسی و مطالعه موانع برندسازی تجاری گیاهان دارویی، ساماندهی مدیریت منابع و حفاظت از منابع پایه با تاکید بر توسعه سطح زراعت، گیاهان دارویی دیگر اقداماتی است که می‌تواند بر درآمدزایی از گیاهان دارویی اثرگذار باشد.

بهزاد گفت: توسعه فناوری و نوآوری درحوزه گیاهان دارویی و فرآورده‌های گیاهی طبیعی، ساماندهی وضعیت عطاری‌ها از نظر داشتن دانش کافی در مورد محصولات برداشت شده از طبیعت و بسته‌بندی مطلوب از اقدامات موثری هستند که در راستای توسعه و ارزآوری گیاهان دارویی باید بیشتر مورد توجه مسئولان و فعالان این بخش قرار گیرد.