تاراج ۳۵۰ میلیارد مترمکعب آب زیرزمینی در سایه سیاست‌های اشتباه کشاورزی

به گزارش تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس، در سال‌هایی که بحران آب از مرز هشدار عبور کرده و به مرحله فروپاشی منابع حیاتی رسیده، اظهارات اخیر «کوروش صادق‌زاده»، رئیس مرکز ملی مطالعات راهبردی کشاورزی و آب اتاق ایران، پنجره‌ای صریح و نگران‌کننده به ریشه‌های این بحران می‌گشاید؛ به‌ویژه وقتی عامل اصلی این بحران، نه صرفاً کم‌بارشی یا تغییر اقلیم، بلکه «سیاست‌های نادرست خودکفایی کشاورزی» عنوان می‌شود.

تناقض خودکفایی و توان اکولوژیک کشور

صادق‌زاده در نشست «هم‌گفت» اتاق بازرگانی ایران با بیانی صریح و مستند، انگشت اتهام را به سمت سیاست‌هایی می‌گیرد که طی دهه‌های گذشته با شعار «خودکفایی در تولیدات کشاورزی» شکل گرفته‌اند؛ بی‌آنکه توان بوم‌شناختی و محدودیت‌های اقلیمی کشور در نظر گرفته شود. تأکید او بر این نکته که «تولید محصولاتی مانند برنج در استان‌هایی جز گیلان و مازندران، مصداق تاراج آب است» هشداری جدی به تداوم الگوی فعلی کشت در کشور محسوب می‌شود.

اعداد ترسناک و فرسایش منابع

یکی از بخش‌های تکان‌دهنده این گزارش، اشاره به میزان اضافه‌برداشت از منابع آب زیرزمینی است. عدد ۳۵۰ میلیارد مترمکعب، اگرچه برای عموم شاید بی‌معنا به نظر برسد، اما در ادبیات منابع آب به معنای یک فاجعه تمام‌عیار است؛ فاجعه‌ای که خود را در فروچاله‌ها، فرونشست زمین و تشدید ریزگردها آشکار کرده است.

وقتی صادق‌زاده می‌گوید: «در کرمان بیشترین فرونشست زمین ثبت شده»، یعنی وضعیت از یک مسئله مهندسی یا زیست‌محیطی فراتر رفته و به مسئله‌ای ملی، امنیتی و حتی تمدنی بدل شده است. در چنین شرایطی، سخن گفتن از احیای منابع زیرزمینی، اگر نگوییم محال، دست‌کم در کوتاه‌مدت دور از واقعیت است.

چرخه معیوب؛ از تبخیر تا گرمایش

تحلیل چرخه‌ای که صادق‌زاده ارائه می‌دهد – کاهش بارندگی مؤثر، افزایش تبخیر، رشد مصرف برق، افزایش گازهای گلخانه‌ای، و در نهایت تشدید گرمایش – تصویری واضح از یک دور باطل زیست‌محیطی است که نیازمند یک تصمیم سیاسی شجاعانه برای توقف آن است.

4 راهکار کلیدی؛ از ریاضت آبی تا تجارت آب مجازی

چهار راهکاری که در این تحلیل مطرح می‌شود، در صورت برخورد صادقانه و قاطع با آن‌ها، می‌تواند گره‌گشای بخش مهمی از بحران فعلی باشد:

1. ریاضت آبی در کشاورزی: اجرای یک برنامه ۱۰ تا ۱۵ ساله کاهش مصرف آب در کشاورزی، اقدامی سخت اما اجتناب‌ناپذیر است.

2. بازتخصیص منابع آب: اختصاص منابع به بخش‌های پربازده اقتصادی و محیط‌زیستی، اقدامی مبتنی بر عدالت بین‌نسلی است.

3. افزایش بهره‌وری: توسعه فناوری‌های کم‌آب‌بر و اصلاح الگوی کشت می‌تواند بازده را افزایش و فشار بر منابع را کاهش دهد.

4. تمرکز بر «آب مجازی»: واردات محصولات پرآب‌بر و صادرات محصولات کم‌آب‌بر، یک نگاه هوشمندانه به تجارت آب در پوشش تبادل کالاهاست.

به زعم کارشناسان اتاق خبر تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس، این تحلیل صادق زاده نشان می‌دهد که کشور در بزنگاهی تاریخی ایستاده است؛ یا باید با پذیرش محدودیت‌های اقلیمی، سیاست‌های کشاورزی را بازطراحی کنیم، یا به‌زودی ناچار خواهیم بود نه از «خودکفایی غذایی» بلکه از «فروپاشی منابع حیاتی» سخن بگوییم. نگاه کارشناسانه و بی‌پرده صادق‌زاده، دعوتی است به بازنگری بنیادین در سیاست‌های آب‌پایه ایران.