مروری بر پنل تخصصی همکاری‌های ایران و فائو در مسیر کشاورزی پایدار
کشاورزی پایدار در ایران؛ از اصلاح نگاه تا بازتعریف حکمرانی غذایی
تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس: در پنل تخصصی «مسیر مشترک ایران و فائو در تولید محصولات پایدار کشاورزی و دامپروری» که در ایام برگزاری بسست و چهارمین نمایشگاه بین المللی دام، طیور و صنایع وابسته تهران، به بررسی همکاری‌های ایران و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) پرداخت، جمعی از کارشناسان و مدیران باسابقه حوزه کشاورزی و سیاست‌گذاری، به تحلیل وضعیت فعلی نظام تولید غذا، چالش‌های بهره‌وری و ساختار تصمیم‌سازی در ایران پرداختند.
اعضای این پنل:
علی نظری‌دوست، مشاور ملی توسعه برنامه و همکاری‌های نمایندگی فائو در ایران
علیرضا آقاشاهی از مؤسسه تحقیقات علوم دامی کشور
علی کاظمی از مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی کشور
علی کیانی‌راد مدیر پنل - رئیس مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی، اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی
بر این نکته تأکید داشتند که توسعه پایدار کشاورزی در کشور، بیش از هر چیز نیازمند اصلاح حکمرانی، همگرایی نهادی و بازتعریف رابطه میان دانش، سیاست و تولید است.
مقدمه
کشاورزی در ایران، همچنان یکی از ارکان اصلی امنیت غذایی و ثبات اقتصادی به شمار می‌رود. با این حال، گذار به الگوی «کشاورزی پایدار» مستلزم بازنگری جدی در نظام برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و ارتباط میان بخش‌های علمی، اجرایی و بین‌المللی است. نشست تخصصی اخیر درباره همکاری‌های مشترک ایران و فائو، فرصتی فراهم کرد تا ضمن بررسی دستاوردهای ۸۰ سال فعالیت فائو در جهان، نقشه‌ی راهی برای بهره‌گیری مؤثرتر از ظرفیت‌های این نهاد بین‌المللی در چارچوب واقعیت‌های داخلی کشور ترسیم شود.
بازتعریف مفهوم کشاورزی در سیاست‌گذاری ملی
یکی از نکات محوری در مباحث این پنل، تأکید بر ضرورت «بازتعریف مفهوم کشاورزی» بود. از نگاه کارشناسان، کشاورزی در ایران اغلب صرفاً در سطح تولید فیزیکی محصولات دیده می‌شود، در حالی‌که این بخش نقشی چندوجهی در پایداری اجتماعی، زیست‌محیطی و اقتصادی دارد. سیاست‌گذاری‌های سنتی که تنها بر خودکفایی کمی تمرکز دارند، در بسیاری از موارد به غفلت از بهره‌وری منابع، سلامت خاک و آب و حتی امنیت غذایی منجر شده‌اند.
در این چارچوب، تأکید شد که باید از نگاه صرفاً تولیدمحور فاصله گرفت و کشاورزی را به‌عنوان یک نظام پیچیده اقتصادی–اجتماعی در نظر گرفت که در آن «حکمرانی داده»، «مدیریت دانش» و «پیوست‌های زیست‌محیطی» نقش کلیدی دارند. کشاورزی پایدار زمانی معنا پیدا می‌کند که سیاست‌های بخش کشاورزی با سیاست‌های انرژی، محیط زیست، سلامت و تجارت خارجی هم‌افزا شود.
نقش فائو و چالش حکمرانی بین‌المللی
در ادامه، بررسی جایگاه فائو و الگوی همکاری این سازمان با کشورهای عضو، محور دوم گفت‌وگو بود. کارشناسان حاضر در پنل تأکید کردند که مأموریت اصلی فائو، نه صرفاً در انتقال فناوری، بلکه در تقویت نظام‌های حکمرانی و تصمیم‌سازی کشورهاست. طی 8 دهه گذشته، فائو کوشیده تا با گسترش شبکه دانش جهانی، کشورها را در حوزه‌هایی چون ارتقای بهره‌وری، توسعه روستایی، و تاب‌آوری در برابر تغییرات اقلیمی توانمند سازد.
با این حال، استفاده مؤثر از ظرفیت‌های فائو در ایران همواره با محدودیت‌هایی مواجه بوده است. بخشی از این محدودیت‌ها به ساختار بوروکراتیک و گاه ناهماهنگ دستگاه‌های داخلی بازمی‌گردد که موجب می‌شود ارتباط میان اسناد همکاری، پروژه‌های مشترک و سیاست‌های اجرایی به‌صورت نظام‌مند شکل نگیرد. از این منظر، بازآرایی سازوکار همکاری‌های بین‌المللی و ایجاد «نقطه تماس نهادی واحد» میان ایران و فائو، یکی از پیش‌نیازهای موفقیت در مسیر پایداری کشاورزی است.
بهره‌وری، دانش و چالش‌های ساختار ملی
بخش مهمی از بحث‌ها به رابطه‌ی بهره‌وری و ساختار تصمیم‌گیری اختصاص داشت. دیدگاه غالب در این نشست آن بود که رشد بهره‌وری در کشاورزی ایران، نه به دلیل فقدان دانش فنی، بلکه به سبب ضعف در نهادسازی، سیاست‌گذاری و پیوند بین علم و عمل متوقف مانده است. درحالی‌که کشور از ظرفیت‌های علمی و تحقیقاتی گسترده‌ای در حوزه‌های ژنتیک، تغذیه، اصلاح نژاد و مکانیزاسیون برخوردار است، ساختار اجرایی به‌ندرت توانسته میان این ظرفیت‌ها و نیازهای واقعی تولیدکنندگان پیوند مؤثر ایجاد کند.
بر اساس تحلیل‌ها، توسعه پایدار در کشاورزی زمانی رخ می‌دهد که نظام تحقیق و آموزش، مستقیماً به نظام تصمیم‌سازی و تخصیص منابع متصل شود. در غیر این صورت، دانش و فناوری به چرخه واقعی تولید راه نمی‌یابد و بازدهی ملی در حد مطلوب باقی نمی‌ماند. این همان شکاف نهادی است که امروز در بسیاری از کشورها با طراحی سازوکارهای «حکمرانی داده‌محور» در حال ترمیم است؛ اما در ایران همچنان نیاز به اراده ساختاری برای ایجاد این پیوند حیاتی احساس می‌شود.
گذار به اقتصاد چرخشی و پایداری زیست‌محیطی
در محور بعدی، موضوع پایداری و اقتصاد چرخشی مورد توجه قرار گرفت. تحلیل‌ها نشان می‌دهد که بخش دام و کشاورزی ایران، با حجم بالای ضایعات و پسماند مواجه است که در صورت مدیریت درست می‌تواند به منابع درآمدی جدید تبدیل شود. ایده «بازیافت زیستی» و استفاده از فناوری‌های نوین برای بازگرداندن ضایعات به چرخه‌ی تولید، از جمله راهکارهایی است که در چارچوب سیاست‌های فائو برای کاهش هدررفت منابع دنبال می‌شود.
از منظر پایداری زیست‌محیطی نیز، تأکید بر اصلاح الگوی مصرف نهاده‌ها، کاهش اتلاف آب و انرژی، و حرکت به سمت تولید هوشمند، بخشی از مسیر آینده صنعت کشاورزی کشور است. این تحولات بدون مشارکت فعال بخش خصوصی و حمایت ساختاری دولت، تحقق نخواهد یافت.
جمع‌بندی و چشم‌انداز
تحلیل نهایی این نشست نشان می‌دهد که آینده کشاورزی ایران، بیش از هر چیز به اصلاح نگاه سیاست‌گذاران و نوسازی ساختار حکمرانی بستگی دارد. اگرچه همکاری با نهادهایی مانند فائو می‌تواند در انتقال دانش و استانداردها مؤثر باشد، اما تا زمانی که نظام تصمیم‌سازی کشور از رویکردهای کوتاه‌مدت و جزیره‌ای فاصله نگیرد، دستیابی به کشاورزی پایدار ممکن نخواهد بود.
در جمع‌بندی مباحث، چند محور کلیدی به‌عنوان راهبرد آینده مطرح شد:
تقویت پیوند میان سیاست، علم و تولید؛
نهادینه‌سازی حکمرانی مشارکتی میان دولت، بخش خصوصی و نهادهای بین‌المللی؛
ایجاد ساختار داده‌محور و شفاف برای پایش بهره‌وری و امنیت غذایی؛
و حرکت به سمت اقتصاد چرخشی و مدیریت هوشمند منابع.
این مسیر، نه صرفاً پروژه‌ای فنی، بلکه تحولی نهادی است که می‌تواند کشاورزی ایران را از تکیه بر سیاست‌های حمایتی کوتاه‌مدت، به سمت نظامی پایدار، رقابت‌پذیر و سازگار با تحولات جهانی هدایت کند.
دیدگاه تان را بنویسید