چرخش از درمان به پیشگیری؛ آینده صنعت دامپزشکی در سایه ریزمغذی‌ها و زیست‌فناوری

تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس: پنل تخصصی «کاربرد ریزمغذی‌ها و فارماکولوژی دامپزشکی در بهینه‌سازی تولیدات دامی»  به عنوان سومین پنل روز سوم بیست و چهارمین نمایشگاه بین المللی دام، طیور و صنایع وابسته در سالن 38-B نمایشگاه بین‌المللی تهران با حضور جمعی از فعالان علمی و صنعتی حوزه دارو، افزودنی‌ها و مواد بیولوژیک دام برگزار شد.
در این نشست، نمایندگانی از بخش‌های دانشگاهی، شرکت‌های دانش‌بنیان، نهادهای صنفی و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به بررسی چالش‌ها و فرصت‌های نوآوری در کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها، گسترش جایگزین‌های زیستی، و نقش حمایت‌های حاکمیتی در توسعه این فناوری‌ها پرداختند.

حاضران در این پنل عبارت بودند از:

• زینب خوب بخت، نماینده معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری، ستاد توسعه اقتصاد دانش‌بنیان غذا و کشاورزی

• مریم تاج آبادی، رئیس انجمن پروبیوتیک و غذاهای فراسودمند ایران

• حجت ذبیحی: رئیس سندیکای تولیدکنندگان و صادرکنندگان داروهای دامپزشکی

• علی میرزایی: مدیر شرکت کوپا، یکی از شرکت‌های خصوصی فعال در حوزه تولید و واردات داروهای دامپزشکی 

• مهدی میرسلیمی:  مدیریت پنل - رئیس هیئت‌مدیره انجمن واردکنندگان دارو، افزودنی و مواد بیولوژیک دام بود.

مسیر تحول در صنعت داروهای دامپزشکی

در ابتدای نشست، شرکت‌کنندگان با مروری تاریخی بر روند تحول در درمان بیماری‌های دامی، بر این نکته تأکید کردند که پس از دهه‌ها اتکا به آنتی‌بیوتیک‌ها به‌عنوان راهکار اصلی مقابله با بیماری‌ها، امروز صنعت جهانی دامپزشکی به سمت استفاده از روش‌های زیستی، مکمل‌های طبیعی و داروهای با منشأ گیاهی در حرکت است.

تغییر نگرش از «درمان‌محور» به «پیشگیری‌محور» نه‌تنها یک ضرورت علمی بلکه پاسخی به بحران جهانی مقاومت دارویی است. به گفته کارشناسان، کشف آنتی‌بیوتیک‌ها نقطه عطفی در تاریخ پزشکی و دامپزشکی بود، اما مصرف بی‌رویه آن‌ها در تغذیه انسان و دام، پیامدهای منفی گسترده‌ای بر جای گذاشت و اکنون به یکی از چالش‌های جهانی سلامت عمومی تبدیل شده است.

پروبیوتیک‌ها؛ از «برای زندگی» تا نسل‌های جدید بیوتیک‌ها

در بخش نخست مباحث که «مریم تاج آبادی» آن را پیش کشید، بر اهمیت شناخت علمی پروبیوتیک‌ها و نقش آن‌ها در جایگزینی آنتی‌بیوتیک‌ها تأکید شد.
وی توضیح داد که پروبیوتیک‌ها ـ به‌معنای واقعی کلمه، «برای زندگی» ـ در نقطه مقابل آنتی‌بیوتیک‌ها (ضد زندگی) قرار دارند و با استفاده از میکروارگانیسم‌های مفید، تعادل زیستی دستگاه گوارش را بهبود می‌بخشند. این میکروارگانیسم‌ها با اشغال جایگاه تغذیه‌ای باکتری‌های بیماری‌زا، مانع رشد و تکثیر آن‌ها می‌شوند و در عین حال موجب افزایش بهره‌وری از مواد خوراکی و کاهش بروز بیماری می‌گردند.

در ادامه، از نسل‌های جدیدتر این محصولات همچون پُست‌بیوتیک‌ها، پری‌بیوتیک‌ها و سین‌بیوتیک‌ها سخن گفته شد. پُست‌بیوتیک‌ها به‌عنوان متابولیت‌های تولیدشده توسط میکروب‌های مفید، برخلاف پروبیوتیک‌های زنده، پایداری بیشتری در شرایط سخت دارند و می‌توانند اثرات مشابهی در تقویت ایمنی و کاهش استرس‌های فیزیولوژیک ایجاد کنند.
پری‌بیوتیک‌ها نیز مواد غذایی خاصی هستند که رشد میکروب‌های مفید را تحریک می‌کنند و ترکیب هم‌زمان آن‌ها با پروبیوتیک‌ها در قالب محصولات سین‌بیوتیک، بیشترین تأثیر را بر سلامت دام دارند.

به‌ویژه در ایران، بنیان‌گذاری انجمن علمی پروبیوتیک در اواخر دهه ۸۰ خورشیدی هم‌زمان با تحولات جهانی، بستری برای شناسایی سویه‌های بومی و تجاری‌سازی دانش بومی فراهم کرده است.

داروهای گیاهی؛ پلی میان دانش بومی و فناوری نو

در بخش دیگری از پنل، از سوی «حجت ذبیحی»  به نقش داروهای گیاهی در کاهش وابستگی به داروهای شیمیایی و ارتقای بهره‌وری اشاره شد.

به گفته وی، از میانه دهه ۱۳۸۰، برنامه‌ریزی گسترده‌ای برای بررسی مقاومت‌های دارویی و جایگزینی ترکیبات گیاهی آغاز شد. نتیجه این تلاش‌ها شکل‌گیری شبکه‌ای از شرکت‌های دانش‌بنیان و واحدهای تولیدی بود که توانستند محصولات دارویی گیاهی مؤثری تولید و حتی به کشورهای منطقه صادر کنند.

در حال حاضر بیش از 25 شرکت دانش‌بنیان در این حوزه فعالیت دارند و شماری از آن‌ها پروانه تولید رسمی داروهای گیاهی دریافت کرده‌اند. در کنار آن، دفتر داروهای گیاهی در سازمان دامپزشکی کشور ایجاد شده که نقشی کلیدی در سامان‌دهی، نظارت و حمایت از توسعه این بخش دارد.

وی تأکید  کرد که استفاده ترکیبی از داروهای گیاهی و شیمیایی می‌تواند ضمن کاهش مقاومت دارویی، بهره‌وری در تولید شیر، گوشت و تخم‌مرغ را افزایش دهد؛ با این حال، کارشناسان هشدار دادند که توسعه این حوزه نیازمند آموزش دقیق دامداران و پرسنل فنی است تا از مصرف غیرعلمی و پیامدهای ناخواسته جلوگیری شود.

تداوم ضرورت آنتی‌بیوتیک‌ها در درمان؛ تفکیک پیشگیری از درمان

اگرچه مسیر آینده صنعت به سمت کاهش مصرف آنتی‌بیوتیک‌هاست، اما در بخش درمان هنوز جایگزین قطعی برای آن وجود ندارد.
در این بخش پنل، دکتر علی یزدانی  یادآور شد  که در موارد بروز عفونت‌های حاد، به‌ویژه در بیماری‌هایی چون BRD در گاو یا کمپلکس‌های تنفسی در طیور، استفاده از آنتی‌بیوتیک‌ها ناگزیر است.

با این حال، آنچه اهمیت دارد مدیریت علمی مصرف دارو و رعایت دقیق دوره پرهیز دارویی است تا باقیمانده دارو در محصولات دامی به حداقل برسد و سلامت مصرف‌کننده نهایی حفظ شود.

همچنین تأکید شد که بخش درمانی باید از بخش پیشگیری جدا دیده شود؛ ریزمُغذی‌ها، پروبیوتیک‌ها و مکمل‌های بیولوژیک نقشی پیشگیرانه دارند و وظیفه‌شان فراهم کردن محیطی سالم برای جلوگیری از رشد پاتوژن‌هاست، نه درمان بیماری‌های فعال.

چالش‌های اقتصادی و نظام ارزی؛ مانعی برای استفاده گسترده

در بخش پایانی نشست، مسائل اقتصادی و ساختاری صنعت دارو و خوراک دام مطرح شد.
کارشناسان با اشاره به تفاوت نرخ ارز در تأمین نهاده‌ها و افزودنی‌های خوراکی، یکی از موانع جدی در استفاده از مکمل‌های باکیفیت و ریزمغذی‌های مؤثر را همین نظام چندنرخی دانستند.

طبق توضیح کارشناسان، در حالی که بسیاری از افزودنی‌ها و مکمل‌ها با نرخ ارزی آزاد یا نیمایی تأمین می‌شوند، نهاده‌های اصلی خوراکی مانند ذرت و سویا با ارز ترجیحی وارد می‌گردند؛ همین ناهماهنگی باعث می‌شود شاخص اقتصادی بازگشت سرمایه (ROI) برای استفاده از افزودنی‌های علمی، توجیه‌پذیر نباشد.
در نتیجه، دامداران ترجیح می‌دهند به مصرف نهاده بیشتر ادامه دهند تا از مکمل‌های نوآورانه بهره بگیرند؛ مسئله‌ای که در بلندمدت به وابستگی بیشتر کشور به واردات نهاده‌ها می‌انجامد.

حمایت‌های حاکمیتی؛ از ایده تا بازار

نماینده معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری در این نشست توضیح داد که حمایت‌ها از مسیر معرفی شرکت‌ها به صندوق‌های پژوهش و نوآوری استانی و صندوق نوآوری و شکوفایی در نهاد ریاست جمهوری انجام می‌شود.

بر این اساس، شرکت‌ها پس از طی مراحل غربالگری و ارزیابی، بسته‌های حمایتی یا تسهیلات مالی دریافت می‌کنند. این حمایت‌ها محدود به شرکت‌های دارای گواهی دانش‌بنیان نیست و حتی طرح‌های نوآورانه در مسیر دانش‌بنیانی نیز مشمول معرفی می‌شوند.

به گفته او، در حوزه دامپزشکی بیش از ۸۰ شرکت دانش‌بنیان فعال و بیش از ۱۰۰ محصول ثبت‌شده وجود دارد. علاوه بر آن، تفاهم‌نامه‌هایی با انجمن‌های تخصصی از جمله انجمن صنایع خوراک دام، طیور و آبزیان در رویداد اینوفارم همین نمایشگاه برای تسریع در ارزیابی طرح‌های نوآورانه امضا شده است.

آینده صنعت؛ زیست‌فناوری و هوش مصنوعی در خدمت توسعه پایدار

در بخش تحلیلی پایانی، یکی از کارشناسان پنل - علی میرزایی - به نقش فناوری‌های نو مانند هوش مصنوعی و پپتیدهای زیستی در آینده داروسازی دامپزشکی اشاره کرد.
به گفته وی، تولید هر آنتی‌بیوتیک جدید در جهان به‌طور میانگین ۱۵ سال زمان و بیش از یک میلیارد دلار هزینه دارد، اما با ورود هوش مصنوعی، فرایند غربالگری مولکولی و طراحی داروهای جدید سرعت گرفته است.

نسل جدید ترکیبات ضدباکتریایی موسوم به پپتیدها، که از زنجیره‌های اسیدآمینه تشکیل می‌شوند، می‌توانند در آینده جایگزین بخشی از آنتی‌بیوتیک‌ها شوند. این مسیر، نیازمند سرمایه‌گذاری سنگین، سیاست‌گذاری حمایتی و همکاری نزدیک بخش خصوصی و حاکمیتی است.

جمع‌بندی

نشست تخصصی «کاربرد ریزمغذی‌ها و فارماکولوژی دامپزشکی در بهینه‌سازی تولیدات دامی» تصویری جامع از چالش‌ها و فرصت‌های پیش‌روی صنعت دامپزشکی ایران ارائه داد.
جمع‌بندی مباحث نشان داد که:

1. مسیر آینده تولیدات دامی، مبتنی بر پیشگیری، سلامت زیستی و تغذیه علمی است.

2. پروبیوتیک‌ها، پست‌بیوتیک‌ها و داروهای گیاهی می‌توانند به‌عنوان مکمل‌های پایدار در کاهش وابستگی به آنتی‌بیوتیک‌ها نقش‌آفرینی کنند.

3. توسعه این فناوری‌ها بدون حمایت مالی و تسهیل مقرراتی دولت و اصلاح نظام ارزی امکان‌پذیر نیست.

4. آموزش دامداران، تقویت نظارت علمی و سرمایه‌گذاری در پژوهش‌های کاربردی، 3 رکن کلیدی برای بهره‌وری و سلامت در زنجیره تولید هستند.

این پنل جذاب  با تأکید بر همگرایی علم، سیاست و صنعت، نشان داد که آینده تولیدات دامی در ایران، نه در مسیر تکرار گذشته، بلکه در پذیرش نوآوری‌های زیستی و نگاه یکپارچه به سلامت دام، انسان و محیط زیست رقم خواهد خورد.