گردشگری غذایی در ایران؛ پتانسیل‌های خام، فستیوال‌های ناتمام و انفعال متولیان!

اتاق خبر کشاورزپلاس:

در حالی که کشورهای جهان ـ از جمله کشورهای جزیره‌ای اقیانوس آرام مانند ساموآ ـ با رویکردهای نوآورانه در صنعت گردشگری خوراک، (لینک اینجا) به دنبال توسعه پایدار و سودآور گردشگری هستند، ایرانِ ما که از تنوع غذایی بی‌نظیر و میراث غنی آشپزی برخوردار است، هنوز در بهره‌برداری از این ظرفیت‌ها در سطح جهانی و حتی منطقه‌ای عقب مانده است!

فرصتی جهانی و نیاز به رویکرد حرفه‌ای

ساموآ در نوامبر ۲۰۲۵ میلادی با برگزاری «کارگاه گردشگری گاسترونومی»، با همکاری سازمان جهانی گردشگری و نهادهای بین‌المللی، مسیر جدیدی برای ادغام کشاورزی، فرهنگ غذایی و گردشگری ایجاد کرده است؛ برنامه‌ای که ضمن توانمندسازی کشاورزان، گسترش برندهای محلی و توسعه پایدار، به جذب گردشگر و افزایش ارزش افزوده اقتصادی منجر می‌شود. این کشور جزیره‌ای با تأکید بر محصولات بومی و روایت‌های اصیل، راهبردی عملیاتی برای بخش گردشگری غذایی تدوین کرده است.

ایران از سوی دیگر، با بیش از ۲۵۰۰ نوع غذا، ۱۰۹ نوشیدنی و انواع نان و شیرینی محلی، یکی از غنی‌ترین میراث‌های خوراک سنتی جهان را داراست، اما سال‌هاست این گستردگی فرهنگی و تاریخی در بخش گردشگری غذا عملاً مغفول مانده است. 

شیرینی‌جات سنتی؛ میراث خام گردشگری

در شهرهایی مانند اصفهان، شیرینی‌های سنتی مانند گز، سوهان، کلوچه‌گردویی و انواع شیرینی‌های محلی، هر یک روایتگر تاریخ و سبک زندگی منطقه‌اند. این سوغات‌های شیرینی علاوه بر ارزش فرهنگی و تاریخی، پتانسیل تبدیل شدن به برندهای گردشگری تجربه‌محور را دارند، اما در عمل کمتر از ظرفیت واقعی بهره‌برداری می‌شود.

در آذربایجان‌های غربی و شرقی نیز شیرینی‌های محلی مانند قُرابیه، باقلواهای منطقه‌ای، حلواهای سنتی و شیرینی‌های آجیل‌دار از دیرباز جزو فرهنگ غذایی مردم بوده‌اند. ترکیب این سنت‌ها با رویدادهای فرهنگی می‌تواند باعث افزایش اقامت گردشگران و توزیع تجربه‌های بومی در سطح کشور شود؛ اما عدم وجود فستیوال‌های منسجم و بین‌المللی باعث شده تا این ظرفیت خام، در بهترین حالت، تنها به گردشگران داخلی محدود بماند.

فستیوال‌های غذایی؛ وعده‌ها و خلاها

برخی استان‌ها در سال‌های اخیر تلاش‌هایی برای ایجاد رویدادهای گردشگری خوراک انجام داده‌اند. برای مثال جشنواره‌های محلی شیرینی یا غذا در لارستان و رویداد «جشنواره گاسترونومی ایران و ترکیه» در گیلان، گامی مثبت در جهت معرفی فرهنگ خوراکی ایرانی بوده‌اند، اما این رویدادها هنوز نتوانسته‌اند به تقویم مستمر و حرفه‌ای گردشگری غذایی تبدیل شوند که به جذب گردشگر خارجی بیانجامد. 

پایتخت میراث غذایی ایران، شهر رشت است ـ شهری که به‌دلیل تنوع غذایی و خوراکی‌های محلی در فهرست میراث خلاق غذا توسط یونسکو ثبت شده است ـ اما حتی در این شهر نیز فعالان بخش غذا و شیرینی سنتی غالباً در نقش تماشاگر در مقابل انفعال دستگاه‌های دولتی و غیردولتی باقی مانده‌اند. 

آمار و مقایسه منطقه‌ای

بر اساس داده‌های جهانی، صنعت گردشگری غذایی یکی از بخش‌های رو به رشد گردشگری است و در برخی کشورها سهم قابل توجهی از درآمد گردشگری را تشکیل می‌دهد. کشورهای پیشرو در این بخش، مانند ایتالیا، فرانسه، ترکیه، هند و اسپانیا، با رویدادهای مستمر و برندسازی محصولات محلی توانسته‌اند گردشگران را از سراسر جهان جذب کنند. 

در مقابل، ایران که می‌تواند با توسعه گردشگری خوراک سهم اقتصادی بالایی کسب کند، به دلیل ضعف در برندینگ، نبود سرمایه‌گذاری حرفه‌ای و فقدان راهبردهای حمایتی، نتوانسته است از این بازار بهره کامل ببرد. 

تحلیلی بر چالش‌ها و چشم‌اندازها

عدم انسجام نهادی: نبود نهاد متولی مشخص برای هدایت گردشگری غذایی سبب شده تا هر استان یا شهر به‌صورت جزیره‌ای عمل کند؛ نتیجه آن، پراکندگی رویدادها و اثرگذاری محدود است.

کمبود سرمایه‌گذاری حرفه‌ای: درحالی‌که بسیاری از کشورها با سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های تجربه‌محور غذا و گردشگری، بازار خود را توسعه داده‌اند، ایران هنوز نتوانسته رویدادها را به سطح جهانی ارتقا دهد.

ضعف آموزش و توانمندسازی: فعالان صنایع غذایی خانگی و قنادی سنتی نیازمند حمایت، آموزش بازاریابی و فرصت‌های معرفی در عرصه ملی و بین‌المللی هستند، امری که در عمل بسیار کم‌رنگ است.

 پتانسیل‌های عظیم، اقدامات کم‌اثر

ایران با دارا بودن تنوع غذایی بی‌نظیر، میراث فرهنگی عمیق و محصولات بومی ممتاز، ظرفیت بالقوه‌ای برای تبدیل گردشگری خوراک به یکی از محورهای اصلی صنعت گردشگری دارد؛ اما تا زمانی که ساختارهای حمایتی و سرمایه‌گذاری حرفه‌ای شکل نگیرد، این پتانسیل بزرگ در حد یک رویا باقی خواهد ماند. اگر متولیان دستگاه‌های دولتی و فعالان غیردولتی نتوانند هم‌افزایی ایجاد کنند، ممکن است ایران همچنان تماشاگر فرصت‌های طلایی گردشگری غذایی باشد، نه بازیگر اصلی آن.

مطلب مرتبط: 

پیوند کشاورزان و آشپزی محلی؛ راهبرد ملی گردشگری جزیره ساموآ در قلب اقیانوس آرام برای سال 2026 شد- لینک اینجا