«خاک از نفت مهمتر است»؛ نگاهی از درون به انقلاب غلات چندساله
دانشمندان در کانزاس معتقدند “کرنزا” میتواند انتشار گازهای گلخانهای را کاهش دهد، خاکهای تخریبشده را احیا کند و آینده کشاورزی را دگرگون سازد
اتاق خبر تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس به نقل از گاردین:
روی کف بتنی یک گلخانه در مناطق روستایی کانزاس، شبکهای منظم از ۱۰۰ گلدان پلاستیکی قرار دارد؛ در هرکدام تاجی پراکنده از برگهای باریک و علفمانند دیده میشود. این گیاهان چندساله هستند؛ یعنی سالبهسال به رشد خود ادامه میدهند. همین ویژگی ساده آنها را از سویا، گندم، ذرت، برنج و تقریباً تمام غلات اصلی جهان جدا میکند؛ محصولاتی که یکسالهاند و چرخه زندگیشان در یک فصل کشت پایان مییابد.
گیاهان ممتاز کرنزا از بین ۴۰۰۰ نهال در برنامه اصلاح غلات چند ساله موسسه «لند» - زمین- انتخاب شدهاند. عکس: بن مارتینوگا
«اینها گیاهان برندهاند؛ آنهایی که ژنهایشان را به نسلهای بعد منتقل میکنند.» این را لی دیهان از مؤسسه لَند (Land Institute)، یک سازمان غیرانتفاعی کشاورزی در سالینا، کانزاس، میگوید. اگر برنامه اصلاح نژاد دیهان با همین روند پیش برود، نسلهای بعدی این گیاهان چندساله میتوانند روزی انقلابی فراگیر در کشاورزی ایجاد کنند.
این گیاهان، گندمعلفی میانی (Intermediate Wheatgrass) هستند. دیهان از سال ۲۰۱۰ در حال تبدیل این گونه وحشی با دانههای ریز به یک محصول زراعی اهلی و پربازده به نام کرنزا (Kernza) است. او معتقد است کرنزا در نهایت میتواند جایگزینی عملی و بسیار پایدارتر برای گندم یکساله باشد؛ محصولی که گستردهترین سطح زیرکشت جهان را دارد و حدود یکپنجم کالری مصرفی بشر را تأمین میکند.
کشاورزی یکساله؛ بزرگترین اختلال زیستمحیطی زمین
گیاهان یکساله در زمینهای برهنه رشد میکنند. کشت آنها نیازمند شخمزنی یا مصرف گسترده علفکشها و کاشت مجدد بذر در هر سال است. به همین دلیل، تیم کرووز، دانشمند ارشد مؤسسه لند، کشاورزی رایج را «بزرگترین اختلال روی سیاره زمین» توصیف میکند:
«هیچ چیز دیگری شبیه آن نیست.»
پیامدهای این سیستم غذایی آشکار است:
-
حدود یکسوم انتشار جهانی گازهای گلخانهای
-
ایجاد مناطق مرده اقیانوسی در وسعت هزاران کیلومتر مربع
-
از دست رفتن سالانه ۲۵ تا ۴۰ میلیارد تن خاک حاصلخیز سطحی
جایگزینی گیاهان یکساله با گونههای چندساله میتواند اثرات زیستمحیطی کشاورزی را بهشدت کاهش دهد. فرسایش خاک افت میکند، سلامت خاک افزایش مییابد، رواناب مواد مغذی و سموم کاهش پیدا میکند، مصرف کود و سم کمتر میشود و کربن بیشتری در خاک ذخیره خواهد شد.
اما یک مشکل اساسی وجود دارد:
محصولات غلهای چندساله پربازده و قابل اتکا تقریباً وجود ندارند.
«خاک از نفت مهمتر است»
الهامبخش حرکت مؤسسه لند برای توسعه غلات چندساله، بنیانگذار آن وس جکسون، ۸۹ ساله، است. از نگاه او، سلامت خاکهایی که ۹۵ درصد کالری بشر را تولید میکنند باید دغدغه اصلی همه تمدنها باشد.
او در یک مستند میگوید:
«خاک از نفت مهمتر است. خاک همانقدر که نفت غیرقابل تجدید است، حیاتی است. از اینجا شروع کنید و بپرسید: این واقعیت چه مسئولیتی بر دوش ما میگذارد؟»
جکسون در اواخر دهه ۱۹۷۰، هنگام بازدید از یک ذخیرهگاه چمنزار بومی در کانزاس، به این ایده رسید. دشتهای طبیعی، اکوسیستمهایی چندساله، پربازده و متنوعاند که خاک را فرسوده نمیکنند، بلکه آن را میسازند. در واقع، خاکهای غنی غرب میانه آمریکا طی هزاران سال توسط همین گیاهان و میکروارگانیسمهای زیرزمینی شکل گرفتهاند.
سؤال جکسون این بود:
چرا نتوانیم غلاتی چندساله داشته باشیم که مانند چمنزارهای طبیعی رشد کنند؟
رؤیایی که در حال تحقق است
لی دیهان که در دهه ۱۹۹۰ نوجوانی علاقهمند به کشاورزی بود، با این ایده آشنا شد و آن را به رؤیای زندگیاش تبدیل کرد:
«دوست داشتم نخستین غله چندساله جهان را بسازم.»
کرنزا هنوز در حال توسعه است، اما اکنون در ۱۵ ایالت آمریکا در مقیاس محدود کشت میشود و از دانه و آرد آن در محصولاتی مانند آبجو و غلات صبحانه استفاده میشود.
لی دیهان- Lee DeHaan- در موسسه زمین در سالینا، کانزاس. عکس: بن مارتینوگا
چالش اصلی، عملکرد (Yield) است. در کانزاس، بهترین عملکرد کرنزا حدود یکچهارم گندم یکساله است. اما دیهان میگوید این فاصله بهسرعت در حال کاهش است:
«برآورد من این است که برخی گیاهان کرنزا طی حدود ۱۵ سال آینده به عملکردی مشابه گندم برسند.»
برای رسیدن به این هدف، تیم او از پروفایلگیری DNA، مدلسازی رایانهای و نور LED ویژه استفاده میکند تا در هر سال دو چرخه اصلاح نژاد انجام شود.
ریشههایی عمیقتر از گندم
اما عملکرد تنها معیار موفقیت نیست. ریشههای گندم یکساله حدود نیم متر عمق دارند و موقتیاند؛ در حالی که ریشههای دائمی کرنزا تا ۳ متر در خاک نفوذ میکنند. این ویژگی:
-
خاک را تثبیت و غنی میکند
-
جذب آب و مواد غذایی را بهبود میدهد
-
مقاومت در برابر خشکسالی را افزایش میدهد
گیاهان چندساله همچنین مقاومت طبیعی بیشتری در برابر آفات، بیماریها و علفهای هرز دارند، بهویژه زمانی که در کشتهای متنوع (پلیکالچر) استفاده شوند.
مقایسه سامانه ریشهای گندمعلفی (سمت چپ) با ریشههای گندم یکساله در مؤسسه لَند (Land Institute
در این تصویر، ویتگراس - گندم علفی (Intermediate Wheatgrass) بهعنوان یک گیاه چندساله با سامانه ریشهای عمیق و دائمی نمایش داده شده که در مقایسه با گندم یکساله، نفوذ ریشهای بسیار بیشتر، پایداری بالاتر خاک و ظرفیت بالاتری برای جذب آب و ذخیره کربن دارد.
از چین تا اوگاندا
مؤسسه لند با پژوهشگران ۳۰ کشور برای توسعه غلات، دانههای روغنی، حبوبات و حتی کینواهای چندساله همکاری میکند.
-
در اوگاندا، سورگوم چندساله برای تحمل خشکی توسعه مییابد.
-
در اوکراینِ جنگزده، کرنزا بهعنوان محصولی کمنهاده آزمایش میشود.
-
در چین، برنج چندساله که از ۲۰۱۸ کشت میشود، اکنون به عملکردی برابر با ارقام یکساله رسیده و کاهش معنادار انتشار گازهای گلخانهای را نشان داده است.
برنج چند ساله در یک آزمایش تحقیقاتی در یونان کشت شد. عکس: بن مارتینوگا
سهپایه پایداری کشاورزی
دیهان میگوید کشاورزی پایدار باید سه پایه را همزمان حفظ کند:
بهرهوری، اقتصاد کشاورز و محیطزیست.
او این را از تجربه شخصی میگوید. مزرعه خانوادگیشان در مینهسوتا در دهه ۱۹۸۰ تولید بالا داشت، اما اقتصادش شکست خورد و مانند هزاران مزرعه دیگر فروخته شد. هزینههای زیستمحیطی در دفاتر حسابداری دیده نمیشد، اما در چشمانداز زمین آشکار بود.
به گفته او، کشاورزی فعلی سالانه با ۶۰۰ میلیارد دلار یارانه جهانی سرپا نگه داشته میشود؛ یارانههایی که اغلب تولید را حفظ میکنند، نه جوامع کشاورزی یا طبیعت را.
آیندهای دشوار اما ممکن
دیهان تأکید میکند غلات چندساله «گلوله نقرهای» نیستند. توسعه آنها به دههها زمان و میلیونها دلار سرمایهگذاری نیاز دارد. اما او صنعت کشاورزی فعلی را دشمن نمیداند:
«اگر شرکتها خودشان را با این تحول تطبیق دهند، میتوانند بخشی از دنیای جدید باشند.»
نشانههایی از این تغییر دیده میشود؛ از جمله استفاده شرکت جنرال میلز از کرنزا در غلات صبحانه.
کرنزا در مزارع تحقیقاتی موسسه زمین در حال رشد است. لی دیهان تخمین میزند که بازده این محصول میتواند ظرف ۱۵ سال با گندم برابری کند. عکس: بن مارتینوگا
در پایان، دیهان به ۱۰۰ گیاه جوان کرنزا در گلخانه اشاره میکند:
«وقتی سال ۲۰۰۱ اینجا را شروع کردم، این ایدهها خندهدار به نظر میرسید. امروز دیگر اینطور نیست.»
او معتقد است طی یک نسل انسانی، نوادگان همین گیاهان میتوانند میلیونها نفر را تغذیه کنند و همزمان خاکهایی را ترمیم کنند که شکلگیریشان هزاران سال طول کشیده است.
دانه کرنزا - کوچکتر از گندم - آماده آسیاب کردن. عکس: موسسه زمین
لینک منبع: گاردین - جمعه ۱۲ دسامبر ۲۰۲۵- 21 آذر 1404
نویسنده: بن مارتینوگا – کانزاس
دیدگاه تان را بنویسید