کارزار نظامی اسرائیل تنها مزارع غزه را نابود نکرد؛ بلکه شیمی خاک و آب مورد نیاز کشاورزی را بهطور بنیادی تغییر داد
چگونه اسرائیل زمینهای کشاورزی غزه را برای سالهای آینده مسموم کرد
مناطق اصلی تولید مرکبات، زیتون و سبزیجات اکنون غیرقابل استفادهاند؛ یا به دلیل سمی بودن خاک یا به دلیل فروپاشی منابع آبی
گروه بین الملل تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس:
کارزار اسرائیل در غزه، تنها ساختوسازها و محیط شهری را ویران نکرد؛ تحلیلهای ماهوارهای در سال ۲۰۲۵ نشان میدهد که بخش اعظم زیرساختها در سراسر نوار غزه آسیب دیده است. آخرین گزارش ارزیابی سازمان ملل در اکتبر گذشته، میزان تخریب سازهها را حدود ۸۱ درصد اعلام کرد.
همزمان، نظام غذایی و کشاورزی غزه نیز ویرانی گستردهای را تجربه کرده است. ارزیابیهای جغرافیایی سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) و مرکز ماهوارهای سازمان ملل در سال ۲۰۲۵ نشان میدهد که بخش اعظم زمینهای زراعی، باغات و گلخانهها آسیب دیدهاند. این ارزیابیها خاطرنشان میکند که بیش از ۷۵ درصد مزرعههایی که پیشتر زیر کشت بودند و همچنین باغات زیتون، آسیب دیده یا نابود شدهاند؛ همچنین تا ۷۰ درصد گلخانهها و بخش بزرگی از اراضی باغی دائمی تخریب شدهاند.
حدود ۸۲.۸ درصد از چاههای کشاورزی و تأسیسات آبیاری از کار افتادهاند که این امر تولید را بیش از پیش تضعیف و روند شوری خاک را تسریع کرده است. علاوه بر این، برنامه محیطزیست سازمان ملل (UNEP) هشدار میدهد که به دلیل فروپاشی خاکها و منابع آب شیرین—که پیش از جنگ نیز آلوده بودند—«خطرات بلندمدتی برای تولید غذا» شکل گرفته است.
تا آوریل ۲۰۲۵، بنا بر گزارش نهادهای مرتبط سازمان ملل، بیش از ۸۰ درصد اراضی قابل کشت در نوار غزه آسیب دیده و تنها ۶۸۸ هکتار—حدود ۴.۶ درصد—برای کشتوکار باقی مانده است. عمق و گستره این ویرانیها، بسیار فراتر از نابودی زمینهای کشاورزی است: این وضعیت نشاندهنده فروپاشی تقریباً کامل زیربنای کشاورزی غزه است؛ فروپاشتی که صدها هزار نفر را از توانایی تولید غذای خود محروم کرده، ظرفیت خودکفایی و کسب درآمد را متلاشی ساخته و منطقه را به ورطه یک بحران انسانی و کشاورزی عمیق فرو برده است.
ویرانی کشاورزی غزه با آلودگی شدید خاک و آب تشدید شده است. فروپاشی شبکه فاضلاب، تخریب سیستمهای آبرسانی، و انباشت حدود ۶۱ میلیون تُن آوار، بخشهای زیادی از منابع آبی غزه را غیرقابلمصرف کرده و آبخوان شیرین را تهدید میکند. فاضلاب، نُخالهها، بقایای مهمات، فلزات سنگین و انواع آلایندهها در حال نفوذ به خاک، آبهای سطحی و زیرزمینی هستند و خطر آلودگی سمی طولانیمدت را افزایش میدهند. تخریب پوشش گیاهی، فشردگی خاک بر اثر عبور خودروهای نظامی و آوار، و نیز نابودی ریشه گیاهان، ساختار خاک را تخریب کرده، توان جذب آب را کاهش داده و خاک را مستعد فرسایش، رواناب و شوری بیشتر کرده است.
زمینهایی که دیگر قابلیت کشت ندارند
آنچه از زمین باقی مانده—حتی اگر ظاهر آن دستنخورده باشد— در بسیاری موارد بایر یا به شدت آلوده است. برای بسیاری از کشاورزان، کشت دیگر عملاً ممکن نیست. کمبود آب، همراه با خاک شیمیاییشده و آلوده، کشاورزی را در اکثر مناطق غزه ناممکن ساخته است. پیامدها بسیار فراتر از کاهش برداشت محصول است: زیربنای کشاورزی منطقه تقریباً به طور دائمی فروپاشیده است. زمینهایی که زندگیِ هزاران خانواده بر آن استوار بود، به عرصههایی از نابودی بومشناختی تبدیل شدهاست—و ناامنی غذایی و شکنندگی مزمن را تشدید کرده است.
کارزار نظامی اسرائیل تنها مزارع غزه را نابود نکرد؛ بلکه شیمی خاک و آب مورد نیاز کشاورزی را بهطور بنیادی تغییر داد. مقیاس و شدت بیسابقه بمبارانها ترکیبی از آلایندهها را وارد محیط زیست کرده است. هر حمله، باقیماندهای از مواد منفجره، فلزات سنگین، ترکیبات سوختی و نخالههای ساختمان تولید کرده است که روی زمینهای کشاورزی نشسته و ساختار خاک را در لایههایی ضخیم تغییر دادهاند. UNEP هشدار میدهد که چنین آلایندههایی میتوانند دههها در خاک باقی بمانند و بازسازی خاک را بسیار دشوار و پرهزینه کنند.
از آنجا که حملات اسرائیل تقریباً تمام نقاط غزه را هدف گرفته است، آلودگی محدود به مناطق خاص نیست؛ بلکه تمام نوار کشاورزی غزه در معرض آلودگی و تخریب قرار گرفته است. از بیتحنون در شمال تا رفح در جنوب، زمینهای حاصلخیز اکنون زیر آوار، مهمات عملنکرده و خاک شیمیاییشده پوشیده شدهاند. تصاویر ماهوارهای نشان میدهد که بخشهای وسیعی از لایه سطحی خاک یا از بین رفته، فشرده یا سوخته است. در مناطقی که باغهای میوه روزگاری محور اصلی معیشت روستایی بودند، چیزی جز تنههای سوخته و گودالهای ناشی از اصابت بمب دیده نمیشود.
این میزان تخریب زیستمحیطی، عملاً نقشه کشاورزی غزه را دوباره ترسیم کرده است. مناطق اصلی تولید مرکبات، زیتون و سبزیجات اکنون غیرقابل استفادهاند؛ یا به دلیل سمی بودن خاک یا به دلیل فروپاشی منابع آبی. چاههای آبیاری نابود شده یا با شوری و نیترات آلوده شدهاند. برخی کارشناسان هشدار میدهند که این زمینها بدون سالها بازسازی سیستماتیک خاک—که در شرایط محاصره و جنگ ناممکن است—قابل احیا نیستند.
پیش از نسلکشی اخیر، کشاورزی ستون اقتصاد غزه بود
فائو برآورد کرده بود که فعالیتهای کشاورزی—از زراعت و دامداری تا صید—بهطور کامل یا جزئی بیش از ۵۶۰ هزار نفر را در غزه تأمین میکرد. پیش از ۲۰۲۳، کشاورزی حدود ۱۰ درصد اقتصاد غزه را تشکیل میداد.
طبق ارزیابی مشترک فائو و UNOSAT در سال ۲۰۲۵، از میان کل اراضی کشاورزی غزه، بیش از ۸۰ درصد—معادل ۱۲۵۳۷ هکتار از ۱۵۰۵۳ هکتار—آسیب دیده و ۷۷.۸ درصد آن غیرقابل دسترسی است. تنها ۶۸۸ هکتار (۴.۶ درصد) تا آوریل ۲۰۲۵ قابل کشت بوده است. برخی برآوردها نشان میدهد که این رقم اکنون به حدود ۲۳۲ هکتار کاهش یافته است.
آنچه در غزه رخ میدهد، تنها نابودی یک فصل کشاورزی نیست
این فاجعه، بازسازی کامل یک منظومه اقتصادی و بومشناختی است—در چارچوبی که هدف آن، ایجاد شرایطی برای «غیرقابل سکونت شدن» غزه بهعنوان بخشی از پروژه بزرگتر نسلکشی است. فقط آواربرداری، کاری عظیم است. تازه پس از آن، امکان آغاز بازسازی خاک، احیای چاهها و کشت دوباره فراهم میشود—فرایندی که بسیار زمانبر، پرهزینه و پیچیده است.
حتی اگر آتشبس لرزان ۱۰ اکتبر ادامه یابد—با وجود نقضهای تقریباً روزانه توسط اسرائیل—غزه محیطی به ارث میبرد که آنقدر تخریب شده که بازگشت به تولید معنیدار غذا نه در ماهها، بلکه احتمالاً در نسلها امکانپذیر خواهد بود.
بزرگترین اثر ماندگار اسرائیل بر غزه
اسرائیل با تبدیل زمینهای حاصلخیز به خاکهای سمی، بحرانی را مهندسی کرده که مستقیماً حیات فلسطینیها را هدف قرار میدهد: غذا، آب، و توان زندگی بر پایه زمین خود.
هر چارچوب سیاسی یا انسانی که این فروپاشی زیستمحیطی را نادیده بگیرد، در توهم مذاکره میکند. غزه نه تنها به بازسازی، بلکه به بازتوانی اکولوژیک فراگیر نیاز دارد—در مقیاسی که در جنگهای معاصر، نمونههای اندکی دارد. بدون آن، آینده غزه با کمبود، وابستگی، و سرزمینی ناتوان از تأمین زندگی مردم خود تعریف خواهد شد؛ میراثی تلخ که شاید نسلها باقی بماند.
دیدگاه تان را بنویسید