زنبورهای عسل؛ میان طبیعت و مداخله انسان

به گزارش تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس، در جهانی که بحران‌های زیست‌محیطی و تهدیدهای نوظهور سلامت زیستی گرده‌افشان‌ها، به‌ویژه زنبورهای عسل را در بر گرفته، کتاب تازه‌منتشرشده‌  ژاک فان آلفن با عنوان «زنبورهای عسل: تاریخی طبیعی و کمتر طبیعی» همچون روزنه‌ای از دانش زیست‌شناختی، نقد اجتماعی و امیدهای اصلاحی، پیش روی مخاطب قرار می‌گیرد.

از تاریخ طبیعی تا زیست‌شناسی پیشرفته

نویسنده با بهره‌گیری از دهه‌ها پژوهش میدانی، به‌ویژه در حوزه رفتارشناسی و بوم‌شناسی زنبورها، نگاهی جامع به حیات پیچیده، اجتماعی و جنسی زنبورهای عسل ارائه می‌دهد. از چرخه‌ی تکامل این گونه‌ها از دوران پالئوژن تا زندگی اجتماعی بی‌رهبرشان، همه و همه به شیوه‌ای روایی و جذاب بیان شده‌اند. او پرسش‌هایی کهن، چون مسئله تعادل میان زنبورهای نر و ماده (که ذهن داروین را نیز مشغول کرده بود)، تا مسائل معاصر مانند مقاومت در برابر مایت واروآ و تهدید زنبور آسیایی را با روایتی دقیق و تحلیلی باز می‌گشاید.

نقدی بر زنبورداری صنعتی

اما آنچه این کتاب را متمایز می‌سازد، صرفاً روایت رفتار طبیعی زنبورها نیست؛ بلکه موضع‌گیری صریح و آگاهانه‌ آن نسبت به پیامدهای زنبورداری مدرن است. وان آلفن با نگاهی علمی و انتقادی، تأثیر پرورش مصنوعی، جابجایی‌های زیست‌محیطی، و یکنواخت‌سازی ژنتیکی کلونی‌ها را در افزایش آسیب‌پذیری زنبورها در برابر بیماری‌ها و انگل‌ها واکاوی می‌کند.

او در مقابل این روند، «زنبورداری داروینی» را پیشنهاد می‌کند؛ رویکردی که با بهره‌گیری از اصول انتخاب طبیعی، زنبورها را به‌سوی مقاومت پایدار هدایت می‌کند و در عین حال، احترام بیشتری به تنوع زیستی و تعادل اکوسیستم‌ها نشان می‌دهد.

نکات برجسته کتاب

• ارائه‌ روایت علمی با بیانی همه‌فهم

• برخورد شجاعانه با مشکلات رایج در صنعت زنبورداری

• بررسی تطبیقی بین مقاومت طبیعی زنبورهای جنوب آفریقا و آمریکای جنوبی در برابر واروآ، و آسیب‌پذیری زنبورهای اروپایی

• پرداختن به موضوعاتی کمتر بحث‌شده مانند خوددرمانی زنبورها، تبعیض نژادی در نژادهای زنبور سیاه، و رقابت زنبورهای عسل با گرده‌افشان‌های بومی

نقد و نظر

اگرچه کتاب از لحاظ علمی غنی و به‌روز است، اما ممکن است در برخی بخش‌ها برای خواننده‌ عمومی یا مبتدی، اصطلاحات زیستی تخصصی و مفاهیم رفتاری زنبورها سنگین باشد. همچنین، پیشنهادهای اصلاحی نویسنده برای تحول در صنعت زنبورداری نیازمند بسترهای فرهنگی، اقتصادی و حمایتی است که تحقق آن‌ها در عمل، مستلزم سیاست‌گذاری چندلایه و مشارکت فرابخشی است.

با این حال، کتاب «فان آلفن» نه‌تنها برای زنبورداران و زیست‌شناسان، بلکه برای سیاست‌گذاران کشاورزی اعم از دولتی و تشکل‌های مردم نهاد، کنشگران محیط‌زیست و حتی علاقه‌مندان به فلسفه طبیعت نیز منبعی الهام‌بخش و کاربردی است.

متن پشت جلد کتاب:

یک اثر علمی دقیق و در عین حال آموزشی

ژاک فان آلفن، استاد و زیست‌شناس تخصصی در حوزه بوم‌شناسی تکاملی، پس از سال‌ها پژوهش در رفتار زنبورهای پارازیتوئید و ورود به مباحث زنبورداری، دریافت که بسیاری از روش‌های رایج پرورش زنبور عسل با رفتار طبیعی این حشرات در تعارض است. 

نویسنده با بیانی ساده اما کاملاً علمی، پژوهش‌های کلیدی را برای درک عملکرد طبیعی کلونی زنبورها در دسترس عموم قرار می‌دهد. او نشان می‌دهد که ساختار تولیدمثل خاص این گونه، که عنصری حیاتی در توان مقاومت‌شان در برابر بیماری‌ها و انگل‌ها است، در پرورش‌های صنعتی به‌طور جدی تضعیف شده است 

بازگشت سلامت درونی کندو

با الهام از آخرین یافته‌های علمی، فان آلفن راهکارهای عملی پیشنهاد می‌دهد تا زنبورها بتوانند خود به‌خود بازیابی قدرت زیستی کنند و در برابر فشارهای بیماری‌ها مقاوم‌تر گردند 

آیا زنبورداری نیازمند یک انقلاب است؟

این کتاب، پیش از انتشار به زبان هلندی و انگلیسی، به‌عنوان اثری پیشرو در دفاع از زنبور سیاه بومی و بازگشت آن به شرایط طبیعی، مطرح شده است. به‌علاوه، رویکرد انتقادی به شیوه‌های مصرفی زنبورداری و پیشنهادهای جسورانه برای اصلاح آن‌ها، این کتاب را به اثر مهمی در «طبیعت‌گرایی فعال» تبدیل کرده که خواهان ایجاد انقلابی واقعی در زنبورداری است.