«حمایت اجتماعی آبی»؛ پیوند نوآورانه برای نجات ماهی‌ها، مردم و غذا

اتاق خبر کشاورزپلاس:

این گزارش برگرفته از مقاله‌ای با عنوان "Blue Social Protection: Protecting People, Fish and Food" منتشرشده در بخش Feature از شماره سوم مجله INFOFISH (مه–ژوئن ۲۰۲۵ میلادی) است. ترجمه فارسی آن توسط دکتر «حمیدرضا مجتبوی»، دبیر اندیشکده توسعه پایدار آبزیان، انجام شده است.

بانک جهانی با رونمایی از کتاب راهنمای «حمایت اجتماعی آبی»، گامی نوین در جهت نجات منابع شیلاتی و حمایت از جوامع صیادی برداشت. این ابتکار بین‌بخشی، به‌دنبال همسوسازی برنامه‌های حمایت اجتماعی با سیاست‌های شیلات است تا در کنار حفاظت از منابع دریایی، معیشت آسیب‌پذیرترین جوامع را نیز حفظ کرده و آینده‌ای پایدار رقم بزند.

                                                                                             **************
بانک جهانی با رونمایی از کتاب راهنمای «حمایت اجتماعی آبی»، گامی نوین در جهت نجات منابع شیلاتی و حمایت از جوامع صیادی برداشت. این ابتکار بین‌بخشی، به‌دنبال همسوسازی برنامه‌های حمایت اجتماعی با سیاست‌های شیلات است تا در کنار حفاظت از منابع دریایی، معیشت آسیب‌پذیرترین جوامع را نیز حفظ کرده و آینده‌ای پایدار رقم بزند

تلاش‌های بانک جهانی در سال ۲۰۲۰ میلادی با یک تمرین دسته‌بندی کشورها آغاز شد که به تدوین نخستین چارچوب مفهومی «حمایت اجتماعی آبی» انجامید؛ رویکردی که تلاش دارد شکاف میان نظام‌های حمایت اجتماعی و سیاست‌گذاری‌های شیلات را پر کند.

در حالی که سیاست‌های مدیریت منابع شیلاتی در بسیاری کشورها با مانع روبرو شده‌اند — اغلب به دلیل ناهماهنگی نهادی و اولویت‌بندی منافع کوتاه‌مدت اقتصادی — این راهنما راهی تازه پیش روی دولت‌ها می‌گذارد: استفاده هدفمند از برنامه‌های حمایت اجتماعی برای کاهش آسیب‌های اقتصادی ناشی از محدودیت‌های صیادی، تسهیل گذار شغلی، و ایجاد انگیزه برای صید پایدار.

این کتاب راهنما، به‌عنوان یک سند راهبردی و عملیاتی، پس از مرور مفاهیم کلیدی، 5 مسیر کلیدی برای مداخله SPJ (حمایت اجتماعی و اشتغال) در بخش شیلات ارائه می‌دهد. از جمله آن‌که چگونه برنامه‌هایی مانند انتقال‌های نقدی مشروط یا پروژه‌های عمومی می‌توانند هزینه‌های تعطیلی‌های فصلی یا محدودیت‌های صیادی را جبران کنند.

میدان آزمایش جهانی: مطالعات موردی از 5 کشور

توسعه این راهنما با انجام مطالعات میدانی در کاستاریکا، کنیا، سری‌لانکا، ویتنام و جزایر سلیمان همراه بود.

کاستاریکا بر انسجام اجتماعی جوامع کوچک‌مقیاس ماهیگیری تمرکز دارد. کنیا با تحلیل داده‌های ملی، به دنبال خلق مشاغل بهتر برای صیادان است. سری‌لانکا کاربرد SPJ در بازسازی صید پایدار لابستر - شاه میگو- را بررسی می‌کند. ویتنام برنامه‌های حمایتی را برای خروج تدریجی شناورهای صیادی هماهنگ می‌کند. و جزایر سلیمان هم به یکپارچه‌سازی مداخلات SPJ با منابع بومی توجه دارد.
 

مشکلات ساختاری و راهکارهای پیش رو

این مطالعات، علاوه بر ارائه فرصت‌ها، چالش‌های فراوانی را نیز نشان می‌دهند؛ از جمله غیررسمی بودن فعالیت‌های ماهیگیری، ضعف داده‌های آماری، تضاد مأموریتی بین وزارتخانه‌ها، و کمبود فضای مالی برای سرمایه‌گذاری هدفمند.
بانک جهانی در پاسخ، بر 6 اولویت کلیدی برای کشورها تأکید می‌کند:

تغییر نگرش‌ها و ایجاد درک مشترک بین بخش‌ها

همسوسازی برنامه‌های SPJ با اهداف مدیریت شیلات

افزایش مشارکت نهادهای محلی و غیردولتی

بهبود داده‌ها و اطلاعات اجتماعی-اقتصادی

تقویت نظارت، اجرا و ارزیابی سیاست‌ها

طراحی ابزارهای نوآورانه برای تأمین مالی پایدار

«حمایت اجتماعی آبی» یک نوآوری سیاستی است که از دل بحران زاده شده است: بحران کاهش ذخایر ماهی، بی‌ثباتی معیشت صیادان، و پراکندگی سیاست‌گذاری‌ها. این رویکرد، با تکیه بر دانش بومی و ابزارهای بین‌المللی، نوید ایجاد سیستمی انعطاف‌پذیرتر، پاسخ‌گوتر و انسانی‌تر در شیلات جهان را می‌دهد.

برای مطالعه گزارش کامل و ترجمه شده می توانید در لینک اینجا کلیک کنید.

منابع:

[کتاب راهنمای حمایت اجتماعی آبی، Bladon et al. 2025]

[مطالعات کشوری، Arin et al. 2024; Kendrick et al. 2024; Nguyen et al. 2024; Okamura et al. 2024; Pela et al. 2024; Sánchez Galvis and Rodríguez-Novoa 2024]

[چارچوب مفهومی اولیه، Bladon, Tegelskär Greig, and Okamura 2022]

[وبلاگ‌ها و وبینارهای مرتبط، World Bank and IIED 2024, 2025]