رکود صادرات؛ زنگ خطری برای تولید و اشتغال

عطاءالله اشرفی اصفهانی- نایب‌رئیس کمیسیون کشاورزی اتاق بازرگانی تهران و عضو هیئت نمایندگان اتاق ایران

۲۹ مهرماه، «روز ملی صادرات»، فرصتی است برای بازاندیشی در مسیر حرکت اقتصاد کشور به‌ویژه در حوزه کشاورزی و صنایع وابسته. این روز، صرفاً یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه یادآور نقش حیاتی صادرات در حفظ پویایی تولید، اشتغال و ثبات اجتماعی است.

در ماه‌های اخیر، آمارهای رسمی و غیررسمی از کاهش محسوس صادرات کشور در بخش‌های مختلف ــ از محصولات کشاورزی و صنایع غذایی گرفته تا کالاهای غیرغذایی ــ خبر می‌دهند. این افت نگران‌کننده، نه‌تنها در حجم صادرات بلکه در تنوع مقاصد صادراتی نیز آشکار است؛ به‌گونه‌ای که سهم عمده صادرات ایران در سال جاری به تنها 5 کشور همسایه و منطقه‌ای محدود شده است. این تمرکز شدید، آسیب‌پذیری تجارت خارجی ما را در برابر هرگونه نوسان سیاسی، ارزی یا مقرراتی چندبرابر می‌کند.

در شرایطی که واحدهای تولیدی کشور با رشد هزینه‌ها، دشواری تأمین مواد اولیه و نبود ثبات ارزی دست‌و‌پنجه نرم می‌کنند، صادرات برای آن‌ها تنها مسیر بقا و تداوم فعالیت اقتصادی است. وقتی صادرات دچار رکود شود، چرخه تولید از حرکت می‌ایستد؛ انبارها پر می‌شوند، سرمایه در گردش قفل می‌شود و در نهایت موج بیکاری و تعطیلی واحدهای کوچک و متوسط به‌راه می‌افتد. تجربه کشورهای موفق در توسعه اقتصادی نشان می‌دهد که صادرات نه یک انتخاب، بلکه شرط حیات اقتصاد مولد است.

متأسفانه، در سال ۱۴۰۴ خورشیدی بسیاری از صادرکنندگان ما از بوروکراسی پیچیده گمرکی، نوسانات نرخ ارز، مشکل بازگشت ارز حاصل از صادرات، محدودیت‌های بانکی و نبود زیرساخت‌های حمل‌و‌نقل گله‌مند بوده‌اند. این موانع، انگیزه صادرات را کاهش داده و در نتیجه، بازارهای منطقه‌ای نیز یکی پس از دیگری از دست می‌روند.

اقتصاد ایران بدون صادرات پویا، همانند نهالی است که در گلدانِ کوچک نگهداری می‌شود؛ شاید برای مدتی زنده بماند، اما هرگز رشد نخواهد کرد.

یادآور می‌شوم حکایتی از سعدی در گلستان که به‌خوبی این وضعیت را توصیف می‌کند:
می‌گوید بازرگانی کیسه زر در سفر گم کرد و از رنج فقر درویش شد، اما چون بار دیگر همّت کرد و به تجارت بازگشت، رونق و آرامش به زندگیش برگشت.
در واقع، صادرات برای اقتصاد ما همان بازگشت دوباره به همّت و حرکت  حکایت سعدی است؛ اگر از آن غفلت کنیم، رکود، بیکاری و نارضایتی اجتماعی سر برخواهد آورد.

در آستانه روز ملی صادرات، بیش از هر زمان دیگری لازم است سیاست‌گذاران کشور با صدای فعالان اقتصادی همراه شوند؛ رفع موانع صادرات، ثبات‌بخشی به مقررات و گسترش بازارهای هدف باید در صدر اولویت‌های دولت و نهادهای تصمیم‌گیر قرار گیرد. در غیر این صورت، هر کاهش در صادرات، مقدمه‌ای است بر افزایش بیکاری و از دست رفتن امید در جامعه.