خاک در خطر، آینده در تردید؛ پیام‌های کلیدی گزارش جهانی غذا ۲۰۲۵ درباره پایداری زمین

محمدحسین عمادی - عضو کمیته عالی تعیین سیاست‌های امنیت غذایی در جهان (HLPE)

۱. زمین؛ مبنای زندگی و امنیت غذایی

زمین منبعی محدود، ضروری و غیرقابل جایگزین است که امنیت غذایی، درآمد مردم، تنوع زیستی و مقابله با تغییرات اقلیمی بر آن استوار است. با این حال، تخریب زمین که به‌دلیل فشارهای رو به افزایش رخ می‌دهد، امروز به یک بحران خاموش و جهانی تبدیل شده و بهره‌وری و سلامت اکوسیستم‌ها را در تمام کشورها، فقیر و ثروتمند، تهدید می‌کند.

۲. تخریب زمین یعنی کاهش توان طبیعت برای ادامه تجدید حیات

تخریب زمین بیشتر نتیجه فعالیت‌های انسانی مثل جنگل‌زدایی، چرای بیش‌ازحد دام و کشاورزی به روش‌های ناپایدار است. این پدیده زمانی رخ می‌دهد که توان زمین برای ارائه خدمات و کارکردهای طبیعی‌اش به‌طور دائمی کاهش یابد.

۳. میلیاردها انسان تحت تأثیرند

حدود ۱.۷ میلیارد نفر در مناطقی زندگی می‌کنند که کاهش شدید محصول به‌دلیل تخریب زمین مشاهده می‌شود. بیشترین تأثیر بر کشورهای با درآمد متوسط است (حدود ۱ میلیارد نفر).

۴. اندازه زمین کشاورزی، نحوه مدیریت و بهره‌وری را تعیین می‌کند

• در جهان ۵۷۰ میلیون مزرعه وجود دارد.

• ۸۵٪ از آنها کمتر از ۲ هکتار هستند که فقط ۹٪ از کل زمین‌های کشاورزی را در مالکیت دارند.

• در مقابل، فقط ۰.۱٪ از مزارع (بزرگ‌تر از ۱۰۰۰ هکتار) نزدیک به ۵۰٪ از زمین‌های کشاورزی جهان را کنترل می‌کنند.

• مزارع متوسط (۲ تا ۵۰ هکتار) در آسیا و آفریقا بسیار مهم هستند و حدود نیمی از زمین‌های کشاورزی این مناطق را مدیریت می‌کنند.

۵. تنوع اندازه مزارع نیازمند راه‌حل‌های متناسب با مقیاس است

کشاورزان خرد که معمولاً در زمین‌های کم‌بازده و با منابع محدود فعالیت می‌کنند، نیازمند حمایت هدفمند برای افزایش تولید به شیوه‌ای پایدار هستند.

۶. پر کردن شکاف تولید بدون تخریب بیشتر

افزایش محصول در مناطقی مثل قاره آفریقا و جنوب آسیا، که از نظر اجتماعی و اقتصادی آسیب‌پذیرند، تنها زمانی ممکن است که:

• فناوری و آموزش در دسترس باشد،

• امنیت مالکیت زمین فراهم باشد،

• تأمین مالی و حمایت دولتی وجود داشته باشد،

• و الگوهای ناپایدار گذشته تغییر کنند.

۷. نقش حیاتی مزارع بزرگ در مدیریت زمین

برای مقابله با تخریب در مقیاس وسیع، باید مزارع بزرگ را درگیر کرد، زیرا آن‌ها بر بخش عمده‌ای از زمین‌های کشاورزی دنیا تأثیر دارند. سیاست‌های کارآمد، قوانین محیط‌زیستی و مشوق‌هایی که از حفظ اکوسیستم‌ها حمایت می‌کنند، ضروری هستند تا بهره‌وری با پایداری در تعادل قرار گیرد.

۸. همه مزارع – کوچک، متوسط، بزرگ – برای امنیت غذایی لازم‌اند

• مزارع متوسط ۲۶ درصد  و مزارع بزرگ ۵۸ د کالری محصولات جهان را تولید می‌کنند.

• در مقابل، مزارع کوچک فقط ۱۶ درصد    از تولید جهانی را دارند، اما در کشورهای فقیر و با درآمد متوسط پایین، حدود ۶۰. درصد غذای مردم را تأمین می‌کنند.

۹. احیای زمین باید متناسب با شدت تخریب باشد

• زمین‌های به‌شدت فرسوده و تخریب‌شده ممکن است نیازمند اقدامات اساسی و تحول‌گرا باشند.

• زمین‌هایی که هنوز زیر کشت‌اند، می‌توانند با مدیریت بهتر، حفظ و احیا شوند.

۱۰. سیاست‌های کشاورزی-محیط‌زیستی در حال گسترش‌اند، اما برابر نیستند

در کشورهای ثروتمند، ابزارهای حمایتی، قوانین و مشوق‌های زیادی برای مدیریت پایدار زمین وجود دارد. اما کشورهای فقیر با کمبود منابع، ظرفیت نهادی و اولویت‌های متفاوت روبه‌رو هستند.