نسیم توکل - عضو اتاق بازرگانی تهران
سالهاست که اقتصاد ایران با پدیده تکرارشوندهی نوسانات ارزی دستوپنجه نرم میکند. از یکسو، تحریمها و فشارهای خارجی با مکانیزم ماشه یا ابزارهای مشابه همواره سایه نااطمینانی را بر سر صنایع میگسترانند و از سوی دیگر، نبود سیاستهای پایدار و حمایتی مؤثر از سوی دولت، تولیدکننده را عملاً تنها در میدان نگه داشته است. حال پرسش اساسی این است: وقتی دولت قرار نیست کاری کند، تولیدکنندگان صنایع مختلف چگونه میتوانند در برابر بحرانهای ارزی تاب بیاورند و بقای خود را تضمین کنند؟
۱. مدیریت مالی هوشمند؛ کاهش وابستگی به ارز
اولین گام برای هر بنگاه اقتصادی در شرایط پرنوسان ارزی، بازنگری جدی در ساختار مالی است. شرکتهایی که همچنان بر پایهی خرید مواد اولیه یا ماشینآلات تماماً وارداتی بنا شدهاند، بیش از دیگران در معرض سقوط هستند. راهکار، متنوعسازی منابع تأمین است:
ایجاد سبد تأمین از چند کشور مختلف و مذاکره برای خریدهای ریالی یا تهاتری.
مدیریت نقدینگی با استفاده از ابزارهای داخلی مانند اوراق و صندوقها، تا شوک ارزی به کل جریان نقدی شرکت آسیب نزند.
افزایش سهم ریالی معاملات در داخل کشور و کاهش اتکا به ارزهای پرنوسان مانند دلار و یورو.
۲. بومیسازی و مهندسی معکوس
بحران ارزی الزاماً تهدید نیست؛ میتواند فرصت نیز باشد. تاریخ صنایع در کشورهای نوظهور نشان داده که هرگاه درهای واردات محدود شد، ظرفیت نوآوری داخلی به کار گرفته شد. در ایران نیز بسیاری از صنایع میتوانند با سرمایهگذاری در تحقیق و توسعه (R&D) و استفاده از ظرفیت دانشگاهها و شرکتهای دانشبنیان، مسیر بومیسازی قطعات و ماشینآلات کلیدی را دنبال کنند. این روند نه تنها وابستگی ارزی را کم میکند، بلکه ارزشافزودهی داخلی را افزایش میدهد.
۳. تنوعبخشی به بازارها؛ صادرات به جای انتظار
یکی از ضعفهای سنتی بنگاههای ایرانی، اتکا صرف به بازار داخلی است. اما در شرایط نوسان شدید، بازارهای خارجی میتوانند به عنوان سوپاپ اطمینان عمل کنند.
صادرات به کشورهای همسایه که ریسک سیاسی کمتری دارند.
ورود به بازارهای جدید آفریقا و آسیای میانه که کمتر درگیر تحریمهای غرب هستند.
استفاده از ارزهای محلی مانند لیر ترکیه، روپیه هند یا یوان چین برای کاهش هزینه تبدیل ارزی.
۴. مدیریت هزینه و بهرهوری داخلی
در شرایط بحرانی، هزینههای غیرضروری مانند تبلیغات لوکس، ساختمانهای پرهزینه و سیستمهای زائد باید کنار گذاشته شوند. در مقابل، سرمایهگذاری روی بهرهوری انرژی، آموزش نیروی انسانی و دیجیتالسازی فرآیندها میتواند هزینهها را به شدت کاهش دهد. بسیاری از صنایع پیشرفته با اتکا به فناوریهای دیجیتال توانستهاند در شرایط مشابه، بهرهوری را تا ۲۰ درصد بالا ببرند.
۵. اتحاد صنعتی؛ تشکیل کنسرسیومهای تولیدی
وقتی دولت بهعنوان حامی اصلی عمل نمیکند، راهحل، اتحاد در بخش خصوصی است. صنایع مشابه میتوانند برای واردات مواد اولیه، تأمین مالی یا حتی صادرات، کنسرسیومهای مشترک تشکیل دهند. این اتحادها قدرت چانهزنی را افزایش داده و ریسک را میان اعضا تقسیم میکند.
۶. مدیریت روانی و ارتباطی با بازار
نوسانات ارزی فقط عدد و رقم نیست؛ ذهنیت بازار را نیز شکل میدهد. تولیدکنندگانی که بتوانند با ارتباط شفاف و صادقانه با مشتریان، اعتماد آنها را حفظ کنند، کمتر درگیر هجوم روانی ناشی از بحران خواهند شد. گاهی یک پیام درست و روشن از سوی تولیدکننده میتواند از فرار مشتریان جلوگیری کند.
۷. سرمایهگذاری در فناوریهای نو
فناوریهای جدید مانند هوش مصنوعی در مدیریت زنجیره تأمین، بلاکچین در معاملات بینالمللی و اینترنت اشیا در پایش تولید، ابزارهایی هستند که میتوانند اثر نوسانات ارزی را کاهش دهند. شاید برای بسیاری از بنگاهها این فناوریها لوکس به نظر برسند، اما در عمل راهی برای بقا و رقابت در شرایط نااطمینانی هستند.
واقعیت تلخ این است که در اقتصاد ایران، تولیدکننده نمیتواند به وعدههای حمایتی دولت دل خوش کند. بحرانهای ارزی و مکانیزم ماشه هر بار با شدتی تازه بر صنایع فشار میآورند. اما تجربه نشان داده است که بنگاههایی که در این شرایط به جای انتظار، بر مدیریت مالی هوشمند، بومیسازی، تنوع بازار و اتحاد صنعتی تمرکز کردهاند، نهتنها از بحران جان سالم به در بردهاند، بلکه حتی توانستهاند جایگاه رقابتی خود را ارتقا دهند
دیدگاه تان را بنویسید