چالش‌ها و فرصت‌های صنعت گاو شیری: راهکارهایی برای پایداری و توسعه

تلویزیون اینترنتی کشاورزپلاس: در پنل تخصصی «چشم‌انداز ملی صنعت گاو شیری، فرصت‌ها و چالش‌های پیش رو» که به عنوان چهارمین و آخرین پنل در روز سوم بیست و چهارمین نمایشگاه بین‌المللی دام، طیور و صنایع وابسته تهران در تاریخ 23 مهرماه 1404 خورشیدی برگزار شد، کارشناسان حاضر  به بررسی مسائل کلیدی این صنعت پرداختند.

کارشناسان حاضر در پنل:
-   رضا زاهدی  از شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان؛

- امیر طاهری یگانه از معاونت بهبود تولیدات دامی جهادکشاورزی؛

- حسین مهربان از مرکز اصلاح نژاد و بهبود تولیدات دامی کشور

- سید فضل الله امیرارجمندی - دامدار بخش خصوصی و متخصص پرورش گاو شیری

- شهریار صفاری - مدیر پنل  و از انجمن صنفی گاوداران ایران

این پنل با تمرکز بر چالش‌های زیست‌محیطی، وابستگی به نهاده‌ها، پیشرفت‌های ژنتیکی، فناوری‌های نوین و نقش دولت و بخش خصوصی، تصویری جامع از وضعیت کنونی و افق‌های پیش روی صنعت گاو شیری ارائه داد.

 سخنرانان حاضر در پنل، جایگاه استراتژیک صنعت گاو شیری در امنیت غذایی،  صنعت گاو شیری را یکی از مهم‌ترین صنایع کشور پس از نفت و پتروشیمی توصیف کردند که نقش محوری در تأمین امنیت غذایی، تولید شیر و گوشت و ایجاد اشتغال دارد. صنعتی که با گردش مالی بالا، از پتانسیل قابل‌توجهی برای توسعه برخوردار است، اما با ریسک‌هایی مانند کم‌آبی، بیماری‌های دامی و مشکلات تأمین نهاده‌ها مواجه است. تأکید بر خودکفایی این صنعت در تولید شیر خام طی سال‌های اخیر، دستاوردی بزرگ قلمداد شد که نتیجه تلاش‌های دامداران، به‌کارگیری علم و تجربه است. با این حال، برای پایداری این دستاورد، نیاز به مدیریت دقیق منابع و کاهش دخالت‌های غیرضروری دولت احساس می‌شود.

چالش کم‌آبی و مدیریت منابع آب یکی از مهم‌ترین چالش‌های مطرح‌شده، محدودیت منابع آب بود. کارشناسان در این پنل جذاب پیش‌بینی کردند که در آینده، گله‌های گاو شیری متراکم‌تر و بزرگ‌تر خواهند شد، که این امر فشار بیشتری بر منابع آب وارد می‌کند. پیشنهاد شد که بازیافت آب در گاوداری‌ها به‌عنوان راهکاری کلیدی مورد توجه قرار گیرد. همچنین، تغییر الگوی کشت در مناطقی مانند خوزستان از نیشکر به ذرت علوفه‌ای مطرح شد، چرا که کشت ذرت دانه‌ای به دلیل جذابیت اقتصادی کمتر، عمدتاً به واردات وابسته شده است. دامداری‌های کوچک و غیراقتصادی نیز به دلیل ناتوانی در رقابت با واحدهای بزرگ‌تر، احتمالاً حذف خواهند شد.

پیشرفت‌های ژنتیکی و نقش فناوری

کارشناسان در این پنل بر اهمیت بهبود ژنتیک دام برای افزایش بهره‌وری تأکید کردند. پرورش گاوهای با ماندگاری بالاتر، ضریب تبدیل غذایی بهتر و توانایی مصرف کنسانتره بیشتر، از اولویت‌های این صنعت است. استفاده از فناوری‌های مبتنی بر هوش مصنوعی برای تحلیل داده‌ها، مدیریت گله‌ها و تصمیم‌گیری دقیق‌تر نیز به‌عنوان فرصتی بزرگ مطرح شد. این فناوری‌ها می‌توانند فرآیندهای مدیریتی را روان‌تر و کارآمدتر کنند. همچنین، آمیخته‌گری هدفمند بین نژادهای پرتولید و بومی برای سازگاری با شرایط اقلیمی ایران پیشنهاد شد، هرچند برخی کارشناسان آمیخته‌گری با نژاد هولشتاین را غیراقتصادی دانستند و پیشنهاد کردند از نژادهای گوشتی مانند آنگوس -  یکی از معروف‌ترین و محبوب‌ترین نژادهای گاو گوشتی در جهان  - برای تولید گوساله‌های پرواری استفاده شود.

خودکفایی و چالش‌های افزایش تولید

کارشناسان در این پنل اعلام کردند که ایران طی 7-8 سال گذشته در تولید شیر خام به خودکفایی رسیده است، اما پرسش‌هایی درباره افزایش تولید به 15 میلیون تن در سال و گسترش جمعیت گاوهای هولشتاین به بیش از 1.5 میلیون رأس هم مطرح است. این افزایش تولید باید با توجه به ظرفیت زمین‌های کشاورزی، توان پرورش‌دهندگان و تشکل‌های خصوصی بررسی شود. همچنین، وابستگی 20-30 درصدی به نهاده‌های وارداتی به‌عنوان مانعی برای خوداتکایی کامل مطرح شد. پیشنهاد شد که با حذف دام‌های کم‌بازده و افزایش بهره‌وری دام‌های پرتولید، هم ضریب تبدیل غذایی بهبود یابد و هم تولید افزایش پیدا کند.

سیاست‌های دولتی و موانع بوروکراتیک

برخی کارشناسان پنل از سیاست‌های ارزی دولت، به‌ویژه تخصیص ارز ترجیحی به نهاده‌های وارداتی، انتقاد کردند و آن را مانعی برای رونق کشاورزی داخلی دانستند. این سیاست‌ها انگیزه تولید داخلی نهاده‌ها را کاهش داده و صنعت را به واردات وابسته کرده است. همچنین، موانع بوروکراتیک مانند مشکلات شناسنامه‌گذاری محصولات کشاورزی و عدم هماهنگی بین نهادها، توسعه پایدار صنعت را کند کرده است. تجربه آموزش روستاییان در شرق اصفهان نشان داد که با آموزش و فناوری، حتی در شرایط خشکسالی می‌توان بهره‌وری را افزایش داد، اما این تلاش‌ها به دلیل موانع دولتی محدود مانده‌اند.

سیاست‌های ارزی و بوروکراسی‌های پیچیده، موانع اصلی توسعه صنعت گاو شیری هستند. کاهش وابستگی به نهاده‌های وارداتی و ساده‌سازی فرآیندهای اداری می‌تواند انگیزه تولید داخلی را افزایش دهد. تجربه شرق اصفهان نشان‌دهنده پتانسیل بالای آموزش و فناوری در بهبود عملکرد است، اما این اقدامات نیازمند حمایت‌های سیستمی هستند.امنیت غذایی و مصرف پایین سرانه شیرمصرف سرانه شیر در ایران به طور قابل‌توجهی پایین‌تر از خط فقر لبنیات جهانی (160 کیلوگرم در سال) است. برای رسیدن به این سطح، تولید 12-13 میلیون تن شیر خام در سال ضروری است، اما بخشی از تولید فعلی صادر می‌شود یا به دلیل قیمت بالا در دسترس مصرف‌کننده قرار نمی‌گیرد. پیشنهاد شد که دولت به جای یارانه به واردکنندگان نهاده، یارانه را به دهک‌های کم‌درآمد برای خرید لبنیات اختصاص دهد تا تقاضا افزایش یابد. این اقدام می‌تواند سلامت جامعه را بهبود بخشد و بازار داخلی را تقویت کند.

بیماری‌های دامی و تهدیدهای زیست‌محیطی

در این پنل، بیماری‌هایی مانند تب برفکی به‌عنوان تهدیدی جدی مطرح شدند که می‌توانند پتانسیل تولیدی دام‌ها را برای همیشه کاهش دهند. کارشناسان در این پنل از عدم واکنش سریع به گزارش‌های بین‌المللی مانند گزارش فائو درباره بیماری‌ها انتقاد کردند. همچنین، مسائل زیست‌محیطی مانند آلایندگی و تولید کربن در گاوداری‌ها مورد توجه قرار گرفت. پیشنهاد شد که با الگوبرداری از راهکارهای جهانی، این مشکلات مدیریت شوند.

جمع‌بندی و پیشنهادات

کارشناسان پنل بر ضرورت توانمندسازی دامداران کوچک و متوسط در کنار واحدهای صنعتی تأکید کردند تا اکوسیستم دامداری کشور حفظ شود. تبدیل چالش‌ها به زبان اعداد برای ملموس‌تر شدن مسائل و تمرکز بر حل حتی یک چالش یا ایجاد یک فرصت، از پیشنهادهای کلیدی بود. همچنین، همکاری بین بخش خصوصی، دولت و مراکز تحقیقاتی برای توسعه پایدار صنعت ضروری دانسته شد.

صنعت گاو شیری ایران با وجود دستاوردهای قابل‌توجه، با چالش‌هایی مانند کم‌آبی، وابستگی به نهاده‌ها و موانع بوروکراتیک مواجه است. فرصت‌هایی مانند بهبود ژنتیک، استفاده از فناوری‌های نوین و تغییر الگوی کشت می‌توانند این صنعت را به سمت پایداری و توسعه هدایت کنند. موفقیت این صنعت نیازمند کاهش دخالت‌های غیرضروری دولت، تقویت بخش خصوصی و سرمایه‌گذاری در آموزش و فناوری است تا هم امنیت غذایی تأمین شود و هم منابع پایه کشور حفظ گردد.